Rất thú vị đọc Nguyễn-Xuân Hoàng, cái thú vị của một người thợ lặn đáy biển được mùa ngọc trai, cái thú vị của một người xem trận đấu của hai đội bóng nhà nghề tranh đoạt giải thưởng. Tôi là người mê bóng đá nhất thế gian. Khi đọc Nguyễn-Xuân Hoàng nửa chừng tôi nghỉ xả hơi để xem đội Tây Ban Nha…

Hơn nữa, ông không phải là một nhà văn dễ dãi với chữ nghĩa và cách diễn đạt của mình. Câu văn của ông gọn, đẹp, sắc, và thông minh. Điều đáng quý nữa là ông ít, rất ít, khi để cho câu văn của mình rơi vào những tình cảm sướt mướt có tính cách đồng bộ.

tính chất phù phiếm, ở Nguyễn Xuân Hoàng, là một phát hiện; trước hết, đó là một phát hiện mang tính lịch sử: nhận diện đặc điểm tâm lý của một thời đại, sau nữa, một phát hiện mang tính mỹ học: biến phù phiếm trở thành một cái đẹp: cái đẹp của sự phù phiếm.

Trong những tác phẩm viết sau 1975, theo tôi, bộ Người Đi Trên Mây có thể xem là tác phẩm tiêu biểu của ông. Vì thế bài viết này phần lớn sẽ dựa vào đó để rọi sáng phần nào văn chương của Nguyễn Xuân Hoàng trong giai đoạn ở ngoài nước…

Trường thiên nhiều tập là thể thích hợp cho tác giả muốn ôm trọn trong vòng tay cả một không gian và thời gian có kích thước lớn như thời đại chúng ta. Tùy kiến trúc tinh thần mỗi tác giả. Có người ưa phóng tầm mắt rộng ra ngoài để vẽ những bích họa lịch sử, xã hội lớn. Có người hướng nội…

Tại sao chỉ đọc một lần? Tại sao lại đọc nhiều lần? Tại sao đọc xong thấy khoan khoái, cảm nhận thích thú?
Câu hỏi đầu tiên có câu trả lời: Bài thơ đó bình thường.

Ẩn dụ ý niệm là một quan điểm về ẩn dụ được George Lakoff, một nhà ngữ học Hoa Kỳ (1941-) và Mark Johnson (1949-), triết gia Hoa Kỳ, lần đầu tiên khảo sát trong tác phẩm Metaphors We Live By xuất bản vào năm 1980. Đây là quan điểm mới mẻ nhất về ẩn dụ trong ba thập niên qua…

Ngữ lực không phải là khả năng đặc thù nhưng là khả năng đặc biệt của thi sĩ. Một người làm thơ chưa đạt được trình độ ngữ lực của cá tính và tư chất, thì chưa có thể làm thi sĩ.
Ngữ lực gồm có hai khả năng…

Por cinco espadas, chuyển là bởi năm lưỡi gươm …. Nhưng không có ý nghĩa gì cho bài thơ và đàn ghi ta với năm lưỡi gươm. Khi tra cứu mới hiểu, năm lưỡi gươm chỉ là một lối nói để đề chỉ một cách chơi đàn ghi ta theo nhạc điệu flamenco.

Nietzche cho rằng mỗi một chữ trực tiếp trở thành ý niệm. Mỗi một ý niệm phát sinh, hình thành xuyên qua sự đặt ngang nhau những cái không hề giống nhau. Gọi hay đặt tên một vật lạ, đó là khả năng biến cái lạ thành quen.

Theo tôi, cho đến hôm nay, đây vẫn là cuốn tiểu thuyết giễu nhại toàn trị đầu tiên và duy nhất ở Việt Nam. Nếu phương tiện mô tả của lối viết hiện đại là lời nói đơn nhất, độc điệu, thì phương tiện giễu nhại của lối viết hậu hiện đại lại là lời nói phức điệu, đa thanh.

Nhãn quan giá trị của văn học hậu hiện đại là sự phản ứng đối với điểm tựa tạo nghĩa của văn học hiện đại. Từ thế kỉ XVI, cùng với sự tan vỡ của chủ nghĩa nhân văn, văn học ngày càng nhận ra sự thiếu hoàn hảo của con người và thế giới.

Cái thanh danh mà Đỗ Phủ định nghĩa là “Thanh danh khởi lãng thùy, không thể khinh xuất, không nên làm bậy,” là những gì ông Cao Bá Quát đã liệt kê: 1. Ngựa tốt cần gì huếch hoác; 2. Người tài cần gì huênh hoang, cần gì nhờ cậy; 3. Thơ đâu phải để khề khà.

Cái lý do mà các thi sĩ thường in bộ toàn tập vào cuối đời là để xác nhận những bài thơ có đủ sức sống đến phút cuối hoặc đã được sửa chữa cho vừa ý tác giả hơn. Toàn tập và tuyển tập có mục đích khác nhau.

Nhận xét giá trị của bài thơ bằng trực giác hoặc bằng [sự] nhạy cảm không phải là sai lầm nhưng cần có một bàn đạp căn bản để bắt đầu. Nếu không, trực giác ví như pháo bông, lúc nổ lúc không, lúc tỏa hình ngôi sao lúc bắn tàng bươm bướm.

Đâu là một thân phận Việt điển hình? Ông xích-lô ngoài kia chăng? Ông đang nói phét trong cái giảng đường kia?… Nói đến thân phận lớn thì hình ảnh phụ nữ bao giờ cũng ám ảnh, và thân phận phụ nữ Việt là gì?

Vâng, bạn đọc, nhất là bạn đọc có nghề viết văn hẳn ai cũng biết hạn chế của ngôn ngữ Việt, đôi khi cái bức xúc do nó gây ra cũng khốn khổ như thiếu cơm ăn áo mặc. Vì vậy, tiếng Việt có thể được coi như một nhân vật sống động của [Những Mảnh Hồn Trần].

Nói ông đừng buồn, ngoài sự ông tây đến mức tôi tưởng ông là Việt kiều yêu nước dùng, sự khác tôi thấy ông cũ xì y như các cụ ngày xưa vậy. Cái lối xưng danh đầu tác phẩm của ông chẳng mang tính diễn xướng rất chi là folklore đó sao. Cứ như là xem một vở chèo ….

Do thói quen đào sâu vào sống, dừng ngắm sinh hoạt, khám phá khía cạnh khác của “gì” mà người xung quanh không quan tâm, thi sĩ đã nuôi trong lòng một khối lượng, sức mạnh của sáng tác.

Nhà văn Võ Phiến có lần bàn về dịch, ông nói bài thơ là con cá. Dịch là bộ xương của con cá đó. Bạn thấy: Con cá đầy vảy màu, vây múa …. Sánh làm sao với bộ xương thuộc khoa nghiên cứu. Cho dù tài hoa cách mấy. Vẽ lại con cá cũng không bơi được.

Làm thơ như đi băng rừng. Có phương hướng. Có mục đích ra khỏi rừng nhưng không rõ sẽ đi như thế nào? Thấy gì? Gặp gì? Cảm giác ra sao? …. Nếu biết trước hết những sự kiện này, người làm thơ đang đi trong khu rừng của Disney Land. Rừng giả. Và bài thơ giả.

Lady Gaga như Picasso, vẽ lại bên trong thời đại của họ. Khác chăng, Picasso vẽ trên khung vải. Gaga vẽ lên thân thể, mặt mày, áo quần và cuộc sống của cô. Cái mới và cái lập dị giống nhau bên ngoài, khác nhau bởi sự trung thực bên trong.

Carnets, sổ tay, theo định nghĩa, là một cuốn sổ, giống như một giấy thông hành, một hộ chiếu, một thứ giấy tờ chính thức cho phép bạn đi lại, đặc biệt cho phép bạn vượt qua các biên giới quốc gia. Với Carnets, Camus đã đưa ra những ghi nhận về mọi sự của cuộc đời, những cái nhìn xuyên quốc gia, để nhìn vào trái tim sự sống.

Nếu ai bị bệnh “nhớ cỏ”, đã từng chẳng thể quên “Cỏ non xanh tận chân trời”, thậm chí hoài cổ đến tận “Độ đầu xuân thảo lục như yên” …. Thế nhưng, cỏ từ Nguyễn Du đến Mai Văn Phấn đã rối bời suốt hai trăm năm ….

Nỗi lòng ưu uất của Đặng Kim Côn… dàn trải bằng chất liệu ngôn ngữ đa cảm… dẫn người đọc lần theo những cảm xúc chân thật có phần bỡn cợt “Ta muốn nhảy xuống hồ tự tử / Nhưng hồ nhỏ quá e hồ đau.”

Văn chương theo đất nước rẽ vào những nhánh sông đổi mới, tuy chưa ra biển lớn …. Giòng nước buồn thiu hoa bắp lay từng là thân phận của “Đây thôn Vĩ dạ”, ngày nay, đã được giảng dạy trong chương trình trung học phổ thông.

Nhìn chung, sách dịch hôm nay ở quốc nội không quá bê bối, nghĩa là từ đọc được đến hay đến đáng khen, chí ít là vì đã cό bản dịch Cervantes, Proust, Simon, Faulkner… những tác phẩm nhiều trang, nặng ký không dễ dịch. Nhưng tiếc thay, các bản dịch cuốn nào cũng như cuốn nào…

Theo Đỗ Lai Thúy, phê bình văn học Việt Nam, cũng như sáng tác văn chương, thường chậm hơn thế giới …. Nó phải đi trên chuyến tàu tốc hành để đuổi bắt thế giới. Các phương pháp phê bình, vì thế, không tuần tự nối tiếp, mà gối tiếp nhau … như những đợt sóng, cái trước chưa qua thì cái sau đã xô tới … tạo ra sự không thuần nhất.