Quê hương như là một ngôn ngữ, cho dù là một ngôn ngữ bao hàm trong mình những chấn thương mà lịch sử, thời đại và sự bất dung của định mệnh đã ghi hằn trong tiếng nói nó, đã được tìm lại. Nó được tìm thấy lại như thời gian. Như một thứ thời gian của văn chương. Le Temps Retrouvé. Như thời gian tìm thấy lại của Proust.
Nhưng ở đây, cái thời gian tìm lại được của kẻ xa xứ là một thứ thời gian thấm đẫm khổ đau.

Việc Phùng Nguyễn dùng siêu hư cấu đưa chính mình vào trong truyện, và việc anh cho một nhân vật quyết định không bước ra khỏi giấc mơ, hai điều này có liên quan gì với nhau không? Có thể lắm, vì truyện là một thể mơ trong hiện thực và những giấc mơ thì rõ ràng mang tính truyện. Chắc chắn những giấc mơ ấy đầy cảm xúc, vì Phùng Nguyễn đã viết về những giấc ngủ không mơ là những giấc ngủ tê bại mọi giác quan và nhận thức, “cứ như bị thuốc mê”

Thơ Ca đã từng là ký ức, thì nay trở thành tấm gương để con người soi vào. Soi vào để thấy riêng mình với những đam mê để sáng tạo những ảo tưởng riêng mình, và để không bị cưỡng ép bởi những bộ máy mộng mơ tập thể đã trở thành ký ức vô ngã của nhân loại.

Thật ra, thơ có thể là nhiều thứ khác nhau, có thể là bài hát, sự xúc cảm, một triết lý. Có thể lãng mạn, có thể hài hước, châm biếm, có thể là bản tường trình về lịch sử. Tuy nhiên tất cả liệt kê vừa rồi, trong khi đúng với thơ, cũng đúng với nghệ thuật khác

mỗi người đều có quyền đem vào một đoản thi tất cả những gì mình muốn. Nhưng có một giai thoại do chính Henri Morier kể lại, đượm màu huấn dụ: “Verlaine, khi được Adré Gide hỏi ý về bài đoản thi Những Nguyên Âm đã đáp lại bằng một giọng gay gắt, khi nhắc tới Rimbaud :”Nhà thơ, họ đã nhìn thấy những thứ đó như thế đó, chỉ có vậy thôi.”

Niềm cảm hứng chẳng hề xa lạ với các nhà thơ, chính nhà thơ làm chủ nó, như R. Caillois từng nói: “ Niềm cảm hứng là do nhà thơ tạo ra, chứ không phải nhà thơ được tạo ra do niềm cảm hứng”.

Bởi vì tác giả là Trần Lực. Còn được biết đến dưới các bút danh Chiến Thắng, Chiến Sĩ, Howang T.S, Lý Thụy, Nguyễn Du Kích, Nguyễn Ái Quốc, Trần Dân Tiên… trong số hàng trăm tên hiệu được tác giả sử dụng trong suốt quá trình hoạt động của mình. Chức vụ sau cùng của tác giả: Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Ý nghĩ đầu tiên của một người vừa bước đến văn học Phật giáo, tất nhiên sẽ coi đây chỉ là một nền văn học tôn giáo không hơn không kém, trong tính cách “văn dĩ tải đạo” của nó. Đối với ý nghĩ bàng quan này, một nền văn học như vậy chỉ có nội dung là đủ, còn hình thức diễn đạt chỉ là vấn đề phụ thuộc

người ta có thể nhìn ra bốn tính chất căn bản của nền văn học này. Có thể xem đó là bốn phẩm tính cốt lõi của văn học miền Nam 1954-1975. Những phẩm tính đó có thể được kể: một, đó là một nền văn học phát triển và mang tính liên tục (bắt nguồn từ văn học tiền chiến); hai, đó là một nền văn học hiện đại, tiếp cận và liên thông với văn học thế giới; ba, đó là một nền văn học mang đậm tính nhân bản và nhân văn; và bốn, đó là một nền văn học khai phóng, đa sắc, và đa dạng.

Đứng trong thế giới của những “shades,” bóng mờ, sắc độ, chúng ta sẽ có cảm giác những góc cạnh tiếp nối của một căn phòng bị xóa mờ đi. Những yếu tố làm nên không gian bây giờ là những sắc độ của ánh sáng hơn là giới hạn thực thể của tường, vách, trần, nền. Tương tự, Munro dựng nên thế giới văn bản với những mô hình ngôn ngữ mang tính cách tượng trưng. Chính những diễn ngôn mang tính tượng trưng này đã phủ định, hoặc nâng cấp, hoặc đào mạch, hoặc tạo tính đa nghĩa cho những tường thuật tưởng như là hiện thực, trên nguyên bản.

Nghiên cứu hướng nhân văn không mang tính công thức, người nghiên cứu làm việc với sự nhạy cảm trí tuệ của mình trước vấn đề nghiên cứu và hướng tới hiệu quả giao tiếp, giá trị đạo đức và thẩm mỹ. Nếu như khoa học đề cao lý tính thì nhân văn không cho rằng lý tính và cảm tính tách rời nhau hoặc cần phải tách rời nhau.

Bìa 1 luận văn của Đỗ Thị Thoan có dòng: LUẬN VĂN THẠC SỸ: KHOA HỌC NGỮ VĂN. Từ “khoa học” ở đây có nghĩa gì? Tôi không rõ Khoa Ngữ Văn trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội, Việt Nam hay là “phương Đông” đã sáng tạo nghĩa từ “khoa học” khác với nghĩa từ “science” của “phương Tây” như thế nào.

Tính hậu hiện đại của NCPVKTKH nằm ở chỗ không thể tách rời nội dung tường thuật ra khỏi hình thức của thể loại, là phỏng vấn giả tưởng. NCPVKTKH kết hợp những yếu tố của văn hóa đại chúng, vừa tường thuật, vừa đối thoại kịch diễu nhại của Saturday Night Live trên đài NBC, vừa từa tựa kiểu phỏng vấn và dẫn chuyện của đạo diễn Michael Moore trong Bowling for Columbine, hay Roger&Me, hay Fahrenheir 9/11.

Nguyên nhân của sự mâu thuẫn này–tranh đấu cho nữ quyền bằng văn chương mà chưa cho người nữ bằng xương bằng thịt những quyền đó trên thực tế– theo người viết, là vì Tự lực Văn đoàn không chấp nhận được những phụ nữ ngang hàng với họ về phương diện tri thức

Câu hỏi sau cùng hình thành trong tôi có tính khái quát là: Sự tương hợp giữa Văn Học và Mỹ Thuật có phải là điều kiện cần cho sự phát triển của cả hai và ngược lại?
Những câu hỏi này đã theo tôi rất nhiều năm và tôi, mỗi khi có dịp tiếp xúc với các nhà văn, nhà phê bình văn học thân quen, tôi thường đưa ra…

Những tác giả tôi đề cập ở đây, có thể không phải những nhà thơ (nữ) tôi thích đọc nhất ở khía cạnh niềm vui thẩm mĩ, nhưng là những người bằng việc lựa chọn viết như một cách phô bày kinh nghiệm nữ giới và đòi hỏi sự bình quyền cho nữ giới ở các mức độ khác nhau…

Mặc dù là một nhà thơ tiên phong tự bên lề hóa chính mình để thể hiện những quan điểm thơ ca không chấp nhận mọi hình thức kiểm duyệt của chính quyền, việc gọi tên Nguyễn Quốc Chánh là nhà thơ thể nghiệm hay bên lề với tôi dường như đều không thỏa đáng, hay không công bằng…

Mở Miệng, tôi muốn coi là một nút thắt để mở ra những câu hỏi khác của thi ca. Vậy, với tôi, Mở Miệng là ai ở vị trí các nhà thơ? Các thực hành thơ của Mở Miệng, nổi bật là cuộc tấn công vào chất liệu với các tên gọi thơ Rác, thơ Dơ, thơ Nghĩa Địa, từng châm ngòi cho những tranh luận nhiều chiều…

Ở thời đại của chúng ta, các nhà nghiên cứu, phê bình văn chương và cả người sáng tác dường như muốn đẩy xa hết cỡ chiều rộng và chiều sâu của mối quan hệ thơ ca và chính trị, theo đó, cụm từ tính chính trị dường như đang trở nên hấp dẫn đến nỗi tất cả thơ ca đều có thể mang tính chính trị theo nghĩa nào đó…

Do đó, thay vào nỗ lực đưa ra những thống kê và mô tả, phân tích xã hội học thơ ca, tôi muốn đóng góp một góc nhìn có chút khác biệt: tìm hiểu bối cảnh của những tiếng nói ngầm trong thơ ca, không phải như một câu chuyện lớn bọc lấy những câu chuyện nhỏ, mà như một văn bản xã hội…

Để tăng thêm asa-điều thiện. Để thay đổi hoàn toàn cả thế gian. Trong thời cổ hoạt động, mà con người lịch sử đã hạn chế chỉ dành cho loài người, mang tính tổng quát. Lúc đó tất cả mọi người ở mức độ trong sự sống thiên tài như người nghệ sĩ ngày nay.

Nổi lên một số người có nhu cầu nhiều hơn về niềm hứng khởi và niềm hạnh phúc dành riêng cho họ. Họ bắt đầu xây những con đường cá nhân dẫn đến niềm hạnh phúc, và những cái TÔI cá nhân bắt đầu sống một cuộc sống tùy tiện, muốn đạt đến niềm hạnh phúc thánh thiện bứt mình ra khỏi cộng đồng…

Triết học hiện đại, đạo đức học, xã hội học, tâm lý học tạo dựng trong một lý tưởng tính rỗng tuếch khiến chúng không thể tác động đến đời sống của bất kỳ ai. Và nếu một ngày toàn bộ những thư viện sách này biến mất trên quả đất, không ai nhận ra sự thiếu hụt của chúng.

Có cách nào khác hơn là phải luồn lách và chấp nhận những trầy trụa phẩm cách trong quá trình “thông qua” hệ thống kiểm duyệt để đứa con tinh thần của mình có thể đến với bạn đọc trong nước (và một cách lý tưởng, với diện mạo trung thực của nó)?

Hình ảnh về những con người này tỏa sáng ngay từ giây phút đầu tiên. Họ khoan thai với sự tự chủ vô bờ bến; lượng kiến thức của họ nằm trong thiên văn học, địa chất học, trong tôn giáo, giáo dục, y học, trong lý thuyết cai trị nhà nước, trong siêu hình học, trong thi ca.

Nhưng cái chuyện nói cho vui ấy lại làm sáng tỏ một điều, rằng cốt tuỷ của việc dịch thơ không nằm ở chỗ chuyển đổi từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ kia, mà ở chỗ, bằng những ngôn từ khác, tái tạo ra cái mầu xanh ban sơ bất tuyệt của truông đèo nghìn năm dạt dào sương khói, trong một cung bậc khác, một cách nói khác.

Từ Thời Đại đang ám ảnh chúng ta. Và trong vô vàn các từ ngữ mời mọc những ý tưởng lớn lao, có từ Chính Trị. Nó hào hứng đập phá. Nó chán nản. Nó cao vọng thay đổi. Nó đầy nhạo báng. Nó nặng nhọc. Nó vô trách nhiệm. Có thể đang tồn tại cùng lúc hai cảm giác/ý thức đầy mâu thuẫn…

Đại đa số nhân loại của thời kỳ lịch sử không bao giờ đối diện với hiện thực. Cái họ nhìn thấy, họ học, cái họ chống lại, họ muốn, cái để họ sống, chết, đều là những sự tưởng tượng riêng của họ, cùng lắm là giấc mộng tập thể của thời đại.