Trang chính » Giới thiệu tác giả, Nhận Định Email bài này

Nhớ Khánh Trường và Hợp Lưu

Tôi gặp anh Khánh Trường lần đầu vào năm 2001, rất muộn màng so với những mối thân tình khác của anh, những nhà văn đã gắn bó thân thiết với Hợp Lưu từ những ngày đầu. Khi Hợp Lưu ra mắt đôc giả, năm 1991, lúc đó tôi còn ở Việt Nam.

Nhưng duyên nợ văn chương, như dòng chảy của sông nhỏ đổ vào con sông lớn, đã đưa tôi đến với tạp chí này, như một định mệnh Hợp Lưu, công trình đáng ghi nhớ nhất của anh Khánh Trường.

Nói về chữ “Hợp Lưu,” theo như tôi biết thì ban đầu anh Khánh Trường muốn chọn tên Giao Lưu, và đã làm mẫu bìa báo đầu tiên với cái tên đó. Nhưng nhà văn Nhật Tiến đã đề nghị chữ Hợp Lưu, nhằm “giảm thiểu cái ý nghĩa giao dịch hướng về trong nước, và anh Khánh Trường đã đồng ý đề nghị này.” (xem “Nhà Phê Bình Văn Học Nguyễn Tà Cúc Phỏng Vấn Nhà Văn Nhật Tiến Về Vấn Đề Giao Lưu Văn Hóa”)

“Hợp Lưu” là một sự lựa chọn (chữ) rất hay. Hợp lưu là dòng chảy tự nhiên của hai nhánh chập lại, đúng với tinh thần hội nhập văn học trong và ngoài nước. Còn “Giao Lưu” là một động từ, trong nước hay nói “đi giao lưu”, thế cho động từ “giao dịch” hoặc “liên lạc.” Và trong các tự điển tiếng việt trước 1975 không có chữ “giao lưu.” Có lẽ nhà văn Nhật Tiến đã cẩn trọng vì vậy, nhất là trong không khí vô cùng căng thẳng khi tờ Hợp Lưu hình thành với khuynh hướng hội nhập hai dòng văn chương quốc nội và hải ngoại đã gặp nhiều chống đối trong cộng đồng.

.

Truyện ngắn đầu tiên tôi đăng trên Hợp Lưu là “Mùa Hè, Từng Đoạn Ngắn”. Tôi chọn truyện này cho Hợp Lưu vì có không khí hội hoạ và giọng văn nhiều chất thơ, nghĩ là hợp với Khánh Trường hoạ sĩ. Cùng lúc, truyện ngắn “Độ Đau Của Máy” của tôi đăng trên tờ Văn Học, tranh đấu cho quyền trợ tử trong bối cảnh giả tưởng khi y học tiến bộ hơn sẽ có những loại máy đo độ đau chính xác để quyết định xem ai có quyền được chết. Anh Khánh Trường nói anh thích “Độ Đau Của Máy” và tỏ ý tiếc là tôi không gửi truyện này cho anh. Sau này làm việc trong ban biên tập với Khánh Trường, tôi biết anh thích những truyện có khuynh hướng thách thức và chất vấn những quan điểm truyền thống, và những cách nghĩ vượt lề thói suy nghĩ thông thường.

Anh Khánh Trường đã làm bìa cho tập truyện ngắn đầu tay Phòng Triển Lãm Mùa Đông của tôi, hình bìa là một tác phẩm trừu tượng rất đẹp của anh. Lúc đó anh sống trong khu townhouse trên đường Newland, chỗ làm việc của anh ở trong garage. Anh mở máy cho tôi xem hàng chục bức tranh anh vẽ, tha hồ chọn. Tôi đã ngồi tại chỗ xem anh làm việc, chọn kiểu chữ, chọn màu, trình bày bìa, và thu vào một cái CD cho tôi mang về.

Duyên cớ khiến tôi đến với ban biên tập Hợp Lưu lại là qua nhà văn Phùng Nguyễn, khi năm 2002 Khánh Trường vì bệnh nặng đã giao lại Hợp Lưu cho Phùng Nguyễn làm chủ biên và Đặng Hiền làm tổng thư ký. Anh Phùng Nguyễn mời tôi vào ban biên tập, cùng nhà văn Trần Vũ và nhà thơ Thường Quán. Đó là đầu năm 2003. Được bốn số thì Phùng Nguyễn rút tên. Sau đó thì thành phần ban biên tập Hợp Lưu thay đổi nhiều lần. Tôi nhớ trụ lại cuối cùng với chúng tôi có thêm nhà văn Miêng, Nam Dao và Mai Ninh, nhà phê bình Phạm Trọng Luật, và GS. Nguyễn Nguyệt Cầm. Trần Vũ giữ vai trò chủ biên. Nhà thơ Đặng Hiền giữ chức tổng thư ký và là người duy nhất đứng tên trên môn bài Hợp Lưu. Anh Khánh Trường vẫn phụ trách phần trình bày bìa và hình thức tờ báo.

Năm 2005, Hợp Lưu làm số kỷ niệm 30 năm ngày 30 tháng 4. Chúng tôi (Nguyễn Hương, Trần Vũ, và tôi) đến nhà anh để bàn về thư toà soạn anh viết với tư cách chủ nhiệm. Khánh Trường muốn có ý kiến của ban biên tập vì đây là số báo có tầm quan trọng và có thể gây nhiều dư luận trong ngoài nước. Lúc đó tôi thấy anh Khánh Trường là người rất cẩn trọng chứ không phải lúc nào cũng bạt mạng bất cần như người ta thường nói. Đó là một số báo đặc biệt hay về đề tài 30 tháng 4, tranh bìa rất đẹp, là tài liệu quan trọng cho những nhà nghiên cứu muốn tìm hiểu về văn chương và lịch sử của cộng đồng người viết hải ngoại.

Tới số 83 (tháng 6-7/2005), Trần Vũ muốn rút khỏi vai trò chủ bút Hợp Lưu. Do đó Khánh Trường có ý định thay tổng thư ký Đặng Hiền và thành lập một ban biên tập mới gồm Nguyễn Hương, Mai Ninh, Phạm Thị Ngọc, Trần Vũ, Đặng Thơ Thơ (có thể còn vài người nữa mà tôi không nhớ hết), với Nguyễn Hương làm chủ bút. Nhưng dự định này không thành. Sau đó Hợp Lưu thuộc về Đặng Hiền. Sự kiện này gây chấn động trong văn giới. Trang mạng BBC ngày 3 tháng 8, 2005 đã đưa tin này:

“Cuối tháng Bảy vừa qua, sau khi Chủ nhiệm Khánh Trường viết thư ngỏ tuyên bố từ nhiệm khỏi vị trí này, nhiều thành viên khác của Ban Biên Tập cũng làm tương tự.

Nhóm các nhà văn, nhà thơ Nam Dao, Phạm Trọng Luật, Miêng, Mai Ninh, Đặng Thơ Thơ, Nguyệt Cầm và Nguyễn Hương đã cùng ký thư đăng trên Talawas ngày 30.07 nói họ sẽ không còn dính líu gì đến Hợp Lưu nếu như tạp chí dưới tên đó tiếp tục được xuất bản.”

Vì lý do đó, chuyên đề Màu Da và Ngôn Ngữ do Nguyễn Hương và tôi thực hiện, với công sức rất lớn của Nguyễn Hương trong việc hoạch định, biên tập, viết tiểu luận tổng hợp chuyên đề, phỏng vấn, vv…, dự tính đi trên Hợp Lưu, cuối cùng đã chuyển sang tạp chí Thế Kỷ 21 lúc đó do nhà văn Phạm Phú Minh làm chủ bút. Chuyên đề này sau được đưa vào số mở đầu của tạp chí văn chương mạng Da Màu tháng 8/2006.

Có thể nói, Da Màu ra đời là hệ quả của biến cố Hợp Lưu.

.

Thời gian 2002-2005 là giai đoạn nhiều biến động trong Hợp Lưu, và những biến động này đi song song với tình trạng sức khoẻ của anh Khánh Trường. Đó cũng là lúc anh thay đổi chỗ ở liên tục.

Mỗi lần có bạn văn ở xa đến, tôi thường chở họ đến thăm anh, mỗi lần là một địa điểm mới.

Mỗi lần như vậy lại phải hỏi người này, người kia để tìm tung tích của Khánh Trường. “Không biết bây giờ ổng ở đâu?” Chúng tôi hỏi nhau.

“Nghe nói ổng ở trong thiền viện gì đó trên đường Brookhurst.”

Lần khác thì: “Nghe nói ổng vào rehab trên đường Trask.”

Hoặc: “Bây giờ ổng ở nhà hoạ sĩ Nguyễn Đình Thuần.”

Và: “Khánh Trường mới vào bệnh viện, nằm ICU.”

Đó là năm nhà văn Trần Vũ ở Pháp sang thăm, hình như dịp tết âm lịch 2004, anh KT lâm trọng bệnh, thổ huyết, được chở đi cấp cứu và hôn mê. Lúc đó chúng tôi nghĩ là anh không qua khỏi, đã bàn tính với nhau làm số báo tưởng niệm cho anh. Vậy mà Khánh Trường đã vượt qua. Tôi nghĩ Hợp Lưu chính là động lực để Khánh Trường tiếp tục. Anh không đành lòng bỏ đi khi chưa biết tờ báo sẽ do ai trông coi. Làm việc với Khánh Trường, tôi biết những tính toán, kế hoạch, quyết định của anh, có thể nên hay không nên, có thể làm vui lòng người này mà không hợp ý người khác. Nhưng anh làm thế không phải cho anh, mà cho sự trường tồn của Hợp Lưu.

Lần gần đây nhất tôi đưa nhà văn Nguyễn Thị Hoàng Bắc đến thăm thì anh Khánh Trường đã an cư ở ngôi nhà mới, không phải ngôi nhà có mấy con sư tử đứng gác bên ngoài, là nơi anh đã cùng gia đình sống một thời gian dài. Lúc này Khánh Trường tập trung vào vẽ tranh, và viết hồi ký, theo lời anh nói với tôi.

Hôm nay tôi đến đây, gọi là để chia tay anh, nhưng tôi vẫn nghĩ anh chỉ thay đổi một địa chỉ mới. Và câu hỏi “Ổng ở đâu bây giờ” vẫn tiếp tục vọng lên đâu đó trong đầu tôi.

Tôi nghĩ Khánh Trường đang trên đường vào cuộc rong chơi mới.

15 tháng 1, 2025

(Một phần của bài viết này đã được đọc trong Tang Lễ Khánh Trường)

bài đã đăng của Đặng Thơ Thơ

Phần Góp Ý/Bình Luận


Xin vui lòng bày tỏ trách nhiệm và sự tương kính trong việc sử dụng ngôn ngữ khi đóng góp ý kiến. Da Màu dành quyền từ chối những ý kiến cực đoan, thiếu tôn trọng bạn đọc hoặc không sử dụng email thật. Chúng tôi sẽ liên lạc trực tiếp với tác giả nếu ý kiến cần được biên tập.

Lưu ý: Xin vui lòng bỏ dấu tiếng Việt để giúp tránh những hiểu lầm đáng tiếc từ độc giả trong việc diễn dịch ý kiến đóng góp. Bài không bỏ dấu sẽ không được hiển thị. Xin chân thành cám ơn.

@2006-2025 damau.org ♦ Tạp Chí Văn Chương Da Màu
Tạp Chí Văn Chương Da Màu
Log in | Entries (RSS) | Comments (RSS)