(tiếp theo kỳ 1)

THE WHITE REVIEW

Tôi muốn biết về những khó khăn kỹ thuật trong khi viết quyển NỀN CỘNG HÒA ĐIẾC –về cách ông làm sao để duy trì tính độc lập của từng bài trong nguyên chuỗi các bài thơ, đồng thời chú tâm vào diễn tiến của câu chuyện ông muốn kể. Khi ông viết một bài thơ, ông có nghĩ đến những gì cần phải xảy ra kế tiếp trong câu chuyện hay không? Hay là mỗi buối sáng ông tự thả lỏng cho mình cứ viết xuống những gì xảy đến trong đầu?

ILYA KAMINSKY

Ồ chắc chắn, tôi chỉ thử viết ra nhiều bài thơ: trong nhà tôi có khoảng chừng 50 thùng lớn chứa đầy những bài thơ dở, những bài thơ có thể thú vị ở vài phương diện nào đó, nhưng chúng sẽ không đi đến đâu hết. Là một người viết, anh chỉ phải đặt mông lên ghế rồi chờ xem chuyện gì sẽ xảy ra từ cây viết của mình. Và có những thứ sẽ không bao giờ nhìn thấy ánh sáng mặt trời. Năm mươi thùng đầy thơ là nhiều quá phải không? Có lẽ vậy. Tuy nhiên từ cái đống tài liệu đó tôi có thể tạo dựng nên một thế giới.

THE WHITE REVIEW

Cảm tưởng của ông về việc tung ra quyển NỀN CỘNG HÒA ĐIẾC bây giờ, cho nó được xuất bản?

ILYA KAMINSKY

À, tôi rất sung sướng thấy nó đã có mặt trên đời. Sau một thời gian rất lâu.

THE WHITE REVIEW

Trong 15 năm qua, ông đã không chỉ viết quyển NỀN CỘNG HÒA ĐIẾC. Ngoài những việc khác, ông còn cộng tác biên tập một quyển sách gồm các cuộc phỏng vấn với thi sĩ về lòng tin và Thượng Đế, đây cũng là một đề tài thường thấy trong các tác phẩm của ông. Lòng tin có một vị trí gì trong đời sống và thơ của ông?

ILYA KAMINSKY

Tôi cho mình là một tín đồ nhưng tôi không tin vào những tổ chức tôn giáo. Tôi nghĩ là vào năm 2020, chúng ta có thể thấy rất rõ ràng việc các tổ chức tôn giáo chỉ là những tập đoàn.

Tuy vậy, lòng tin là gì. Lòng tin là một vấn đề khác hẳn. Chẳng hạn như anh và tôi ngồi đây, anh uống ly nước của anh và tôi uống ly nước của tôi rồi đưa ra câu hỏi “lòng tin là cái quái gì?” – hai người ngồi tự hỏi tại sao chúng ta có mặt trên hành tinh nầy. Điều này gần với ý niệm nguyên thủy của giáo hội hơn nhiều.

Rồi có những tổ chức tôn giáo với đầy rẫy giáo điều, những quy chế quan liêu, và cách kết cấu của một tập đoàn. Theo tôi nghĩ, niềm kính sợ và sự thơ ngây cơ bản về các thứ siêu hình trong mỗi chúng ta chỉ dính dáng đến việc tạo dựng một cộng đồng có cùng niềm tin với nhau mà thôi.

Tôi không hiểu tại sao những bậc trí thức, những người có tư tưởng phóng khoáng ở các nước Tây Âu rất e dè trước các câu hỏi lớn về vấn đề siêu hình. Tôi muốn nói rằng, có lẽ vì tôi sinh năm 1977; ở thời điểm gia đình tôi rời quê nhà, Ukraine đã là một nước độc lập. Vì vậy cả thời thơ ấu và hầu hết thời niên thiếu của tôi là lúc khối Liên Bang Xô-viết đang tan rã. Mọi người mất tiền lương, tiền hưu trí, v.v. Tài sản của mọi người trở thành siêu hình vì tất cả mọi thứ mà họ biết đều biến mất.

Nhiều người vui sướng về điều đó. Và nhiều người không vui.

Đây không phải là vấn đề chính trị. Đây là một vấn đề siêu hình.

Người ta tranh luận đến 4 giờ sáng về mục đích của sự sống là gì, về thơ, về những điều thi sĩ diễn tả về các câu hỏi không có câu trả lời. Ai hay hơn, Akhamatova hay Tsvetaeva; ai có tiếng nói thích hợp nhất với của thời đại chúng ta, Tolstoy hay Dostoevky, những loại câu hỏi như vậy. Người ta thật sự tranh cãi về việc ai là người đưa ra những từ ngữ để làm mô hình cho những gì tôi không biết?

Và rồi tôi sững sờ khi đến Hoa Kỳ và thấy những con người rất thông thái nhưng lại hoàn toàn dửng dưng về tất cả những vấn đề đó. Đó là một việc lạ lùng. Ở Hoa Kỳ, đặt ra những câu hỏi về siêu linh là bất lịch sự. Ít ai làm điều đó với người lạ.

Vì vậy, tôi và một người bạn- tiểu thuyết gia tuyệt vời Katherine Towler- chúng tôi nghĩ ra một cách là, được rồi, tại sao mình không bắt đầu phỏng vấn người ta, đó là một cách trá hình, để chúng tôi có thể đưa ra bất cứ câu hỏi nào mà không bị cho là bất lịch sự.

Tôi vẫn còn ngạc nhiên vô cùng về việc nầy: vì lý do gì đó mà trong xã hội Hoa Kỳ, đưa ra những câu hỏi về tâm linh là một điều bất lịch sự. Tôi không biết tại sao, nhưng đó là một hiện thực.

Vì vậy, dự án phỏng vấn của chúng tôi rất thú vị vì một số thi sĩ, những người mà tôi sẽ không nêu tên, đã cho chúng tôi những cuộc phỏng vấn tuyệt vời nhưng sau đó lại không muốn có mặt trong quyển sách cũng vì lý do đó. Đó cũng là một phản ảnh của Xã Hội Tây Phương. Tôi vẫn còn ngạc nhiên về việc nầy.

THE WHITE REVIEW

Thật vậy à? Có nghĩa đó là một phần nào đó của họ, họ không muốn công chúng biết?

ILYA KAMINSKY

À, ai cũng có những nỗi sợ hãi riêng. Đây là một xã hội khác hẳn. Vấn đề lớn ở Hoa Kỳ hiện nay là tất cả những câu hỏi như vậy đều bị những kẻ khủng bố bảo thủ trấn lột, đây là – vì không có chữ nào khác để diễn tả – nhóm cực hữu ở Hoa Kỳ.

Nhóm nầy không có một chút suy xét chu đáo gì cả, còn những người có tư tưởng thì từ chối không chịu tham gia.

Vì sự tình như vậy, tôi nghĩ rằng giới trí thức của chúng ta ít nhiều chịu trách nhiệm cho những gì đang xảy ra trong năm 2020: việc chúng ta không còn đối thoại được với nhiều người đồng hương. Hậu quả cuối cùng là những cuộc đàm thoại không còn bề sâu nữa. Cuộc đàm thoại về “tại sao tôi có mặt trên hành tinh nầy?” vẫn sẽ xảy ra bất kể giới trí thức có quyết định tham dự hay không. Tuy nhiên, bề sâu của cuộc đàm thoại sẽ bị ảnh hưởng nếu giới trí thức quyết định không có mặt. Chúng ta thấy chuyện nầy xảy ra hàng ngày ở Hoa Kỳ.

THE WHITE REVIEW

Như vậy thì khoảng cách giữa mọi người sẽ càng lúc càng lớn hơn.

ILYA KAMINSKY

Chính xác đó là những gì đang xảy ra, phải không?

Một nhà thơ xuất sắc người Áo, Ingeborg Bachmann, có một bài thơ bắt đầu bằng câu “Chiến tranh không còn cần lời tuyên chiến nữa, chỉ đang tiếp diễn”.

Tuyệt giao thì cũng là một cách tham gia vào các xung đột không khác gì quan giao. Cũng giống như chúng ta đang Chiến Tranh Lạnh với quốc gia của chính mình. Ở Hoa Kỳ, những chuyện nầy còn phức tạp hơn nữa, vì có vấn đề kỳ thị chủng tộc đang xảy ra, vì có vấn đề nghèo đói đang xảy ra, và nhiều người giả vờ như các vấn đề đó không hiện hữu. Những điều nầy anh cũng đã biết rồi.

THE WHITE REVIEW

Một trong những chủ đề chính trong NỀN CỘNG HÒA ĐIẾC là câu hỏi về những gì chúng ta ngó lơ và những gì chúng ta quan tâm đến – và nếu chúng ta có ghi nhận được đôi điều, thì chúng ta sẽ làm gì với những điều đó. Một trong những ẩn dụ khác thường nhất trong quyển sách của ông là về một đứa bé trai đã chết – “thi thể của thằng bé nằm trên mặt đường nhựa như một chiếc kẹp giấy” – đó là một hình ảnh có vẻ như được cố ý dùng một cách yếu ớt. Rồi trong câu kế tiếp, “thi thể của thằng bé nằm trên mặt đường nhựa/như thi thể của một thằng bé” vì, trong những trường hợp nầy, một ẩn dụ không thể nào che đậy được nó.

ILYA KAMINSKY

Cám ơn anh đã để ý đến điểm nầy. Đối với tôi, hình ảnh đó có lẽ là hình ảnh quan trọng nhất trong toàn quyển sách. Nó khởi đầu quyền sách, nói về cấu trúc câu chuyện, nhưng nó cũng nối kết chuyện huyễn tưởng với thực tại. Nó là một hình ảnh rất Mỹ. Nó là hình ảnh của Michael Brown nằm giữa một con đường ở Mỹ. Và người ta cứ đi ngang qua như thể họ không nhìn thấy xác anh ta, trong nhiều tiếng đồng hồ. Nhưng đó cũng là một hình ảnh rất Ukraine. Nó cũng xảy ra ở đất nước này nữa.

Và khi quyển sách chối bỏ một ẩn dụ quan trọng nhất, đối với tôi, hình ảnh trong quyển sách – và nó lập đi lập lại hai ba lần. Nhưng để có hiệu quả, cần phải có nhiều ẩn dụ khác chung quanh nó để người đọc có thể nhận thấy sự chối bỏ ẩn dụ này.

Ở đây, vấn đề thật ra không phải là có giới hạn trong ẩn dụ hay không (mặc dù rất có thể). Đây là một câu hỏi về cách anh đánh thức độc giả dậy. Theo tôi, nói về kỹ thuật, một thí dụ kinh điển có thể là Emily Dickinson lúc bà đưa ra một chữ vần, và đưa ra một chữ vần nữa, và rồi bà bỏ một chữ vần đi. Và khi bà lấy nó đi – “Kể ra tất cả sự thật nhưng kể nó lệch đi” – bà thật sự nói ra những thứ gì bà muốn bạn nghe.

Vì vậy đây không phải là vấn đề về sự giới hạn hay sự phong phú của một phương cách, theo tôi, mà là mình làm cái gì với nó. Tôi quan tâm đến sự căng thẳng: khi thì có, khi thì không. Và những gì mình có thể khám phá qua cái “có” hay cái “không” về một con người nhân bản.

THE WHITE REVIEW

Ông cũng rất thiện nghệ trong việc đánh thức độc giả trong những buổi đọc thơ của ông, đó là những lúc khó quên. Cách ông đọc lời những bài thơ cũng gần giống như âm nhạc, như những bài hát – nó lên xuống trầm bổng tuyệt diệu. Giống như ông đang diễn thuyết! Tôi muốn biết ông tìm ra lối đọc thơ đó từ đâu, và khi ông soạn những bài thơ thì ông có đọc to lên cho chính ông nghe giống như vậy không?

ILYA KAMINSKY

Cám ơn anh, và đúng vậy, tôi đọc thơ cho tôi nghe cũng giống như vậy. Tôi nghĩ thi sĩ, khi họ làm thơ, họ đi theo tiến trình đó bằng thân thể của họ. Một số thi sĩ đọc thơ thành tiếng cho họ nghe. Đúng vậy. Nhiều người làm như vậy. Ngôn ngữ theo định nghĩa là một sản phẩm của thân thể: đó là một hoạt động liên quan đến thân thể

Khi tôi viết, chắc chắn là tôi nói chuyện với chính tôi. Tôi quan tâm đến cái cường độ mà ngôn ngữ cho phép chúng ta ngân nga, như một cách đọc kinh kệ. Thơ, khi đọc ra tiếng, khi trình diễn, là cả một thế giới huyền diệu tuyệt vời. Và đó là thứ mà tôi tôn trọng cực kỳ, nhưng không hẳn là điều tôi theo đuổi. Cái tôi theo đuổi là thi sĩ, khi đọc thơ của họ thành tiếng, cũng là lúc họ tiếp tục sáng tác bài thơ đó.

Vì vậy tôi thường thay đổi chữ khi tôi đang đọc, nhưng tôi không thể thay đổi nhiều chữ quá. Vì vậy tôi thay đổi cách xuống hàng chẳng hạn. Ít khi nào cách xuống hàng khi tôi đọc lại giống như cách xuống hàng trong quyển sách. Tôi thay đối rất nhiều về các chỗ lên xuống, tôi thay đổi rất nhiều về các cách nhấn mạnh. Điều này giúp tôi tiếp tục là một thi sĩ thay vì chỉ là một người đang xướng âm thơ của mình, vì như vậy thì sẽ rất nhàm chán. Nếu chán thì tôi sẽ bắt đầu ngó ruồi bay. Nhưng nếu đọc thơ giống như bài thơ vẫn còn đang trong quá trình được sáng tác, nếu dùng miệng như một cách để tạo ra những lối ngắt câu mới, đó là cách làm cho việc xướng thơ trước công chúng vẫn còn hứng thú đối với tôi.

THE WHITE REVIEW

Bằng cách đó, ông có cảm giác là ông thật sự giao tiếp với người nghe khi ông xướng thơ?

ILYA KAMINSKY

Tôi muốn là một thi sĩ. Tôi không muốn là một người đứng đọc thơ của mình vì đang muốn tìm cách bán sách. Tôi nghĩ mọi người đều muốn điều nầy: trở thành thi sĩ. Có lẽ vì tôi không lớn lên trong khung cảnh văn hóa nầy, nhưng cách chúng ta tuân thủ những vai trò trong xã hội, tôi nghĩ ít nhiều đều thái quá. Con bà nó. Cứ trở thành những gì chúng ta muốn trở thành. Nếu chúng ta muốn thành thi sĩ, cứ thành thi sĩ. Chúng ta không cần giả bộ là thứ gì khác. Nếu chúng ta nghe những băng thu âm của Pound hay ai đó, các buổi đọc sách của họ hay vô tưởng. Có một cường độ trong đó – vì họ không giả vờ là giáo sư hóa học đang giảng bài. Yeats, Cummings, và những buổi đọc của Raymond Antrobus. Chúng đều kỳ diệu.

Anh có biết Valzhyna Mort không? Cô là một thi sĩ xuất xứ từ Belarus, hiện đang sống ở Hoa Kỳ. Cô có 2 quyển sách, sắp ra quyển thứ ba. Cô có những buổi đọc thơ đầy cảm xúc một cách khó tưởng, chúng có thể mang đầy sự phẫn nộ nữa. Tuy vậy, khi tiếp xúc riêng thì sẽ thấy cô là một người tuyệt đối dịu dàng. Nghĩa là có một cái gì căng thẳng mâu thuẫn. Đôi khi một thi sĩ có thể là một người cực kỳ e dè trước công chúng. Thí dụ, một trong những buổi đọc thơ tuyệt vời tôi được tham dự là của một thi sĩ vừa qua đời gần đây: Brigit Kelly. Và bà rõ ràng là một người không bạo dạn trước công chúng, nhưng bà không bạo dạn với một phong cách, với sự duyên dáng – tuyệt đẹp để chiêm ngưỡng: bà tự nhiên tự tại. Bà không giả vờ là ai khác ngoài là chính bà. Đó cũng là một phong cách.

Và đó có thể là từ truyền thống của thi sĩ hay của phi-thi-sĩ hay của một truyền thống có tên gì khác mà bạn muốn gọi, nhưng {ông gõ tay lên bàn 3 lần} nó là một thứ mà anh cảm thấy là có thật. Nó là một lời ca. Một thi sĩ thật sự là chính mình. Tôi nhớ đến Paul Celan với một câu của ông nói là “Bạn nhẹ nhàng. Tôi nhẹ nhàng hơn: tôi ca hát trước mặt kẻ lạ”.

.

Joe Dunthorne – tạp chí The White Review thực hiện

https://www.thewhitereview.org/feature/interview-with-ilya-kaminsky/

bài đã đăng của Joe Dunthorne

• Phỏng vấn Ilya Kaminsky- kỳ 1/2 - 30.03.2022