| Gặp Lại Thụy KhuêTạp Chí Da Màu - Văn chương không biên giới | Thúc đẩy sự cảm thông và chấp nhận những dị biệt bắt nguồn từ văn hóa, ngôn ngữ, phái tính, màu da, tín ngưỡng, và chính kiến qua các hình thái văn học nghệ thuật ♦ Promoting the awareness and acceptance of cultural, language, gender, religious and political differences through literary and artistic expressions

Gặp Lại Thụy Khuê

Tru Sa ♦ 0 bình luận ♦ 9.04.2024

(Trích bài “Gặp Lại Thụy Khuê”)

Nhà phê bình Thụy Khuê

Tôi giáp mặt với Thụy Khuê trong chuyến đi Nam Định, Tạ Duy Anh ngỏ lời mời, mọi hứa hẹn ỉm đi trong nhiều tháng, bất chợt vào một buổi sáng tháng 12.2017, ông điện cho tôi báo xe đang chờ ở phố Lý Thường Kiệt. Đọc Thụy Khuê đã lâu, hình dung của tôi về bà là một người đàn bà có chất giọng nhẹ nhàng, sưởi ấm cho những trang văn nhưng tính khó và kỹ như cách bà viết phê bình, một câu không để vụng, một dấu một chữ không viết sai. Lúc cửa xe mở ra, nhìn vào, trước mặt tôi là một người nhỏ bé, ngồi nép ở ghế sau, vẫn giọng nói du dương trên radio ngày nào trầm đi nhưng vẫn cuốn hút, ẩn trong đôi mắt sâu là sự gần gũi không ranh giới thế hệ. Suốt chặng đường, tôi không thấy sự nghiêm cẩn, khó từng chữ từng lời, Thụy Khuê mau chuyện và khi ai đó nói thì bà im lặng, lắng nghe, dõi mắt theo từng lời, lúc bị tôi cắt ngang bà không cau có mà vẫn nghe, nghe cho hết rồi mới đàm thoại bằng cái ý của mình. Phác họa của tôi về người văn nhất thể sai bét và phải vò nhàu, ném vào vô tận. Tôi đọc Thụy Khuê rồi mới gặp người, còn bà gặp tôi rồi mới đọc văn, giao hảo của kẻ viết văn, người viết phê bình bắt đầu từ đó, tất cả đều nhờ công giàn xếp của lão Tạ. Không rõ do tôi viết hợp cạ, trúng ý, khớp chủ đề với trường đọc của Thụy Khuê mà bà rất đắc ý, tán thưởng những gì tôi viết, không chỉ truyện, ghi chép mà cả tùy bút ngắn dưới dạng nhật ký, thư ngày, sự gửi và đọc giữa chúng tôi đến nay vẫn kéo dài, không dấu hiệu đứt gãy như lời truyền tai “mỗi một nhà văn đều chôn một nhà phê bình” của cánh viết văn trong nước.

Đời viết văn có vô khối độc giả, những người chịu đọc, chịu mua để người viết khỏi chết đói nhưng bạn văn thì không quá 5 người, càng viết lên, càng ra sách, lọt vào mắt xanh của tiền bối thì càng thiếu bạn, bạn bè cũ mới lũ lượt rời đi không lý do, không hẹn ngày gặp và sẵn sàng đơm đặt, bôi bác hòng triệt hạ lẫn nhau. Từ lúc bắt đầu viết, nhá nhem chút thành tựu cỏn con từ những bài đăng báo, tập truyện nhỏ (tự in rồi vứt vào gánh đồng nát) tôi đã nếm được sự cay đắng, nghiệt ngã của thói đời. Người chịu đọc, quý mến tôi thì không viết văn và đọc không hiểu. Duy chỉ có Tạ Duy Anh là luôn ủng hộ, sau đó là chị Đặng Thơ Thơ của tạp chí Da Màu, người luôn đọc kỹ bài vở của tôi rồi nhận xét những truyện hay, góp ý các truyện còn sai sót, lỗi, hổng và cho tôi quyền sửa hoặc giữ nguyên – điều hiếm gặp thậm chí không tồn tại ở ngành biên tập trong nước. Hai người họ, xét vai về đều là tiền bối của tôi nhưng trong lòng tôi luôn ghi nhớ họ là bạn văn, cũng theo phép tính ngang ngược không phân bậc đó thì Thụy Khuê là bạn văn thứ ba, cũng là người tốn nhiều tâm huyết với tôi nhất, từ tâm sự nghề viết cho đến những bài phê bình dài hàng chục trang.

Nhìn lại những gì Thụy Khuê làm thì bà luôn kỳ công đọc, viết phê bình giải khóa cho hàng loạt các tác phẩm tốt, mặc cho vết hằn anh em cắt đôi thế hệ, người ở người đi, văn nghệ chia hai. Bà đọc cả hai luồng chữ, Hải Ngoại và Trong Nước. Thụy Khuê tìm và lọc những kho tàng ngầm, ẩn giấu trong màn sương nhiễu nhương chướng khí. Đã là nghệ thuật thì không có sự phân chia giai cấp, không bè phái, không thù hằn, miễn đấy là nghệ thuật thì con dân trăm quốc đều quy về một mối. Thụy Khuê đọc các tác phẩm khó và viết phê bình theo cách dễ hiểu nhất, ai cũng có thể tham khảo để dò ra dụng ý tác giả. Tôi không chắc Thụy Khuê có thể giải mã trăm phần trăm, bởi ở nhiều tác phẩm, có những đoản văn, tình tiết, hình ảnh liên đới với đời tư của nhà văn, nghĩa là nhà văn chỉ trong trạng thái, cảm xúc đó mới trạm trổ ra, sự xuất thần này như một phép màu của nghệ thuật, câu văn biến hóa thành nhiều giọng nói, nhiều cách nghĩ, cách hiểu, và Thụy Khuê luôn phải vắt óc để tìm ra câu trả lời khớp nhất. Lý Đợi từng gọi cuốn Cấu Trúc Thơ của Thụy Khuê là bí kíp đọc thơ, đọc để hiểu cách đọc, giải nghĩa thơ. Tương tự thế, công trình phê bình của bà nhằm tạo nền tảng, là cánh cửa hé người đọc dẫn vào cuốn sách, sau đó mỗi người sẽ đọc lại tác phẩm và khai phá góc nhìn mới của mình. Người hiểu Nguyễn Huy Thiệp hơn cả Nguyễn Huy Thiệp là Thụy Khuê, và người đọc chắc Nguyễn Bình Phương nhất cũng là bà. Thậm chí những gương mặt triển vọng, mới ló như Từ Nữ Triệu Vương và Phạm Ngọc Lương bà cũng bỏ công viết bài, phỏng vấn – trường hợp của tôi cũng vậy. Tuồng như mọi thứ bà làm đều vì lợi ích của thế hệ trẻ. Đòn roi, tai ách thì bà chịu, còn người hưởng lợi nhiều nhất là chúng tôi: được tôn trọng. Văn mình được đọc nghiêm túc và có sự trao đổi thẳng thắn thật lòng qua những bài phê bình, phỏng vấn, nhất là sự tán thưởng đến từ một người nổi tiếng, có trong tay những công trình đồ sộ nhiều thể loại. Ở Việt Nam, ở thế hệ cuối 1970, đầu 1990 của tôi, nếu muốn được nhà văn, nhà phê bình có tiếng đọc thì phải chịu khó qua lại, quà cáp, bèo thì tặng sách kèm chai rượu tây, mạnh thì phải mào đầu bằng một mối quan hệ nào đó trong giới văn. Dĩ nhiên vẫn phải có quà, vuốt ve lời ngọt thì họ mới chịu đọc, viết dăm dòng giới thiệu trên mặt báo, con đường thăng tiến từ đó mà lên. Theo đa số bạn bè cũ, đàn anh đàn chị của tôi, hoặc từ những thông tin rò rỉ công khai tôi nghe được từ các bô lão, thì đám viết trẻ có chút năng lực và cánh già dốt nát đều đi con đường đó, có trường hợp còn phải dẫn gái, đãi thân mình cho quan lớn. Thụy Khuê ở trên đám văn nhân mặt nạ đó, ngự một tầng trệt bất khả xâm phạm, ấy vậy mà bà vẫn bỏ công leo xuống tìm gặp lũ chúng tôi. Tôi không chắc về sự kỳ vọng đột phá, tẩy rửa nền văn nghệ minh họa. Tôi cho rằng đấy là tấm lòng của bà với thế hệ kế cận, bởi chúng tôi đang ở trong bãi lầy và cần có một bàn tay để kéo mình khỏi bị nhấn chìm, chí ít cũng là chút ánh sáng mỏng để chúng tôi thấy và biết mình ở đâu, nẻo nào là đường ngay hướng nào là quỷ lộ.

Tôi gặp Thụy Khuê hai lần. Lần đầu là năm 2017, bà về nước, in cuốn Phê Bình Văn Học Thế Kỷ 20. Lần thứ hai là 1 năm sau, bà và phu quân về hiến tặng tranh của Lê Thị Lựu cho bảo tàng Mỹ Thuật Sài Gòn. Toàn bộ tranh đều thuộc sở hữu của vợ chồng bà, bức được tặng, bức sưu tầm, mua lại. Dẫu cô Lựu đã về thiên cổ, tranh vẫn được ngắm nhìn, hưởng hơi thở của người, cộng hưởng thành cuốn sách Lê Thị Lựu, Ấn Tượng Hoàng Hôn. Mấy năm sau, Thụy Khuê muốn hoàn thành kế hoạch hiến tranh Lê Bá Đảng nhưng kẹt dịch Covid, phần vì tuổi tác, đau ốm liên miên nên phải 6 năm sau mới thu xếp được. Dường như, Thụy Khuê là con người nghiêm túc trong công việc, đi đâu, làm gì cũng có kế hoạch, tính nguyên tắc của bà rất tây phương, rất Nhật chứ chẳng có cuộc chơi suông cốt chỉ hưởng thụ. Sự kiện vợ chồng Thụy Khuê tặng tranh, lắm kẻ nể cũng nhiều người ganh ghét, đố kỵ. Cố nhiên, người trưởng thành về cốt cách thì không chấp Những Đứa Trẻ Chết Già.[1] “Để tranh trong nhà thì chỉ mình được ngắm, còn đem về Việt Nam, tặng cho bảo tàng thì nhiều cộng đồng, nhiều thế hệ của dân tộc được biết, thấy và hiểu về giá trị hội họa của tiền nhân!” Thụy Khuê đã nói và viết thế.

Quá trình cho tranh của Thụy Khuê làm tôi nhớ đến nhà thơ Phan Vũ. Những năm cuối đời ông vẽ tranh, tình yêu với Hà Nội ông gửi cả vào đó. Trước lúc qua đời ông có ý tặng hết tranh cho một bạn trẻ ở Hà Nội nhưng không được. Cũng là hiến tranh bất vụ lợi, Phan Vũ tặng tranh cho người hiểu về ông, còn Thụy Khuê gửi lại họa trường cho di sản dân tộc. Dụng công của nhân vật sót lại, kết thúc thế hệ Nhân Văn Giai Phẩm và người đi tìm sự thật về vua Gia Long đều cao quý, trao lại, tặng hết mọi thứ cho đời cho người, rồi trắng tay, nhẹ bẫng, còn sức là còn làm, cho đến ngày xe ngựa xuống đón thì gật, vẫy tay chào thiên hạ.

Sống, mỗi người chờ mong một kiểu, riêng tôi thì hăm hở vì gặp lại Thụy Khuê thêm lần nữa. Chẳng cần thư từ qua mạng, mỗi lần viết thư, gửi bài lại phải chờ đợi, người này rảnh người kia bận, múi giờ lệch nhau nên lúc nhận, đọc, hồi âm cũng kẻ đêm người sáng dẫu cả hai đều có thói quen bào chữ đêm. Viết thư là hình thức dò xét tình trạng sức khỏe, tâm tính qua hàng chữ, việc đọc chữ cũng là cuộc đối thoại câm, âm thầm, không giọng nói, không hình người, không tiếng dép xoẹt trên đất, không có sự phập phồng của mạch máu, không hơi thở không ánh mắt tiếng cười, muốn thấy mặt người thì phải lặng im tưởng tượng, đọc rồi viết thư là trạng thái độc thoại trong đối thoại, người đọc người viết đều ngồi ở căn phòng trống, không ai bên cạnh, hoàn toàn cô độc.

8 rưỡi tối, thứ Sáu ngày 16 tháng 2, vợ chồng Thụy Khuê ra Hà Nội, vẫn khách sạn nhỏ ở xóm Hà Hồi. Sắp phòng xong là bà gọi cho tôi, đánh tiếng trước và tôi sang diện thánh ngay lập tức. Nhiều lúc, tôi thấy mình như một tay Việt Kiều, lúc nào cũng ngó nghiêng dầu con phố, tuyến đường, cái cây, hàng quán đó tôi đã đi qua trăm lần, nhưng sểnh ra là quên đường, lâu ngày không ra ngoài là lớ ngớ, lạc đường. Có bận tôi vào Sài Gòn, bước xuống sân bay thì tỉnh bơ nhưng mấy hôm sau vào lại Tân Sơn Nhất thì lạc lối không biết đâu vào đâu, may mà còn dò được lối để kịp chuyến bay về Hà Nội. Xóm Hà Hồi lần nào tôi vào cũng lạc, bởi bên ngoài ghi Hà Hồi, phía trong lại ghi Hạ Hồi. Cái xóm dân cư cổ xưa này lại có ba hướng rẽ ra ba tuyến đường khác nhau. Mấy năm trước lần nào đến gặp Thụy Khuê tôi cũng phải gọi điện nhờ một bà bên Pháp lâu năm chỉ đường cho một đứa ở Hà Nội từ bé. Năm nay, tôi không quên đường, vì trước Tết đã dò hết từng lối ngõ, nhưng cũng mém trễ hẹn. Rõ là đúng cái khách sạn, dãy cầu thang đó, chú Luyện đợi sẵn ở sảnh và Thụy Khuê mở sẵn cửa, nhưng tôi vẫn gõ nhầm phòng, đành gọi điện. Ông chú dưới sảnh chờ mọc rêu, chả rõ tôi đi lên lúc nào nhanh thế, vèo cái như bóng ma. Tôi gọi ở dưới, Thụy Khuê nói ở trên, thế rồi cả ba cùng vào phòng.

Thụy Khuê và tác giả

Vẫn dáng người nhỏ, thấp như con quạ gáy xám nhưng Thụy Khuê tiều tụy đi nhiều, người gầy rộc, rúm lại trong lớp áo mỏng, khí sắc bà nhạt đi, tóc lơ thơ, đỉnh đầu xói gần hết tóc, giọng nói bắt đầu khàn, đục và lợ cợ, tiếng như bị quẩn bị vướng. Trước lúc về Việt Nam, bà đã dàn sẵn lịch trình vào Nam, ra Bắc, kèm theo dòng chú thích Giờ cô già lắm rồi, chắc em không nhận ra cô đâu, biết thế nhưng tôi vẫn chột dạ, rùng người vì sự nghiệt ngã của thời gian. Đến Trần Vũ còn đầu tóc bạc phơ nữa là Thụy Khuê. Quanh tôi ai cũng già đi, lắm kẻ còn phát tướng đến biến dạng. Ông anh họ hơn tôi 5 tuổi cũng tóc hoa râm, hói nửa đầu. Mỗi tôi là trẻ trung, và cái giá của sự trẻ lâu là tôi phải chứng kiến sự lão hóa ở cuộc đời văn hữu, tự thấy mình không theo kịp họ và đang dần mất đi từng người.

Lần này, Thụy Khuê và chồng về có ba việc, tặng tranh Lê Bá Đảng cho bảo tàng, xuất bản cuốn sách về họa trường họa sỹ họ Lê, và đến nhà Nguyễn Huy Thiệp nói chuyện nhân ngày khánh thành phòng triển lãm/lưu niệm Thiệp ở nhà ông. Mọi tài liệu, hình ảnh, các bài viết về Nguyễn Huy Thiệp ở Pháp trong thời gian sang Pháp bà đều giữ như kỷ vật cố nhân, giờ thì bà gửi lại hết cho gia đình Thiệp. Đến pho tàng ký ức với người bạn, người em ở cõi văn, Thụy Khuê còn trao lại, thì tôi không còn thắc mắc, nghĩ ngợi gì về việc vợ chồng bà xả kho, hiến tranh bất vụ lợi cho bảo tàng. Ông thầy tôi, Phạm Toàn cũng từng đem cho cả kho sách, lúc làm sách Cánh Buồm thì tự bỏ tiền túi ra in rồi đem cho cộng đồng. Ông từ chối quyền bảo vệ tài sản trí tuệ, để ai có nhu cầu tham khảo cứ kéo về, có bổ sung, sửa chữa thì càng tốt. Dường như trí thức lớn luôn có chung một tư tưởng. Bảo là vì dân tộc, khai trí dân sinh thì hơi quá, có nói cũng chẳng ai nghe, lại còn xách mé, nên tôi cho đó là sự trao gửi cần thiết để hỗ trợ bước tiến của dân tộc. Chúng tôi sẽ phải nhìn lại giá trị của tiền nhân, tự nhìn mình, ngẫm về những hành động cao cả của họ. Ưu tiên hàng đầu của Thụy Khuê vẫn là công việc, Nước mình có nhiều nhà văn giỏi nhưng lại quá ít nhà phê bình. Viết văn, thêm mình cũng không nhiều hơn, tôi vẫn nhớ Thụy Khuê từng nói thế trong một cuộc phỏng vấn trên BBC (hoặc RFA, VOA gì đó) trong chuyên mục bàn về văn học nghệ thuật. Nhà văn quan sát cuộc sống, tra vấn nội tâm của mình, của người để sáng tác. Nhà phê bình quan sát tác phẩm của nhà văn, phân chất mỗi chữ, mỗi lời, để tìm ra cái sườn tư tưởng và nghệ thuật của tác giả. Nếu nhà văn hoàn toàn tự do trong sự tưởng tượng của mình về cuộc đời, về con người, thì nhà phê bình phải giới hạn sự tưởng tượng trong chữ nghĩa của tác giả mà mình khảo sát, không thể tán, bịa, hoặc gán ghép những điều không có trong văn bản, tức là không thể nói trắng thành đen, cái dở ngụy biện thành cái hay. Nhưng nếu không có óc tưởng tượng, nhà phê bình cũng không đọc được những gì ẩn sau chữ nghĩa của tác giả. Nếu không có óc sáng tạo, người phê bình cũng chỉ chép lại những nhận định của người đi trước, mà không nghĩ ra được những ý mới. Chúng ta nên biết: chính tác giả nhiều khi cũng không «hiểu rõ» tác phẩm của mình bằng người phê bình. Những gì tác giả cảm nhận về tác phẩm của mình chỉ đúng với nghĩa của tác giả. Nhưng một tác phẩm giá trị thường có nhiều tầng ý nghĩa. Ở những bài phê bình hay, tác giả có thể «học» thêm được những ý nghĩa mới trong tác phẩm mà chỉ có người phê bình giỏi mới phát hiện ra. Khi người ta nói đến sự cộng tác giữa tác giả và người phê bình là trong cái nghĩa đó. Và khi người ta nói “tác giả đã chết,” có nghĩa là tác giả không còn “thẩm quyền” nhận định về tác phẩm của mình, mà chính văn bản sẽ “nói”thay tác giả, và đấy là lời chia sẻ của Thụy Khuê trong bài phỏng vấn do Lê Quỳnh Mai thực hiện (2012). Kiến giải này của bà tôi đã biết khi đọc Sóng Từ Trường và được trải nghiệm trong loạt bài bà phán về văn của tôi.

Phần lớn lớp cầm bút, phê bình trước đó, hiện nay và sau này thì xuất bản sách là để lấy số, đánh động sự chú ý, thêm danh. Tà đạo hơn thì triệt hạ tài năng bằng những bài phê bình thổ tả như trường hợp ông giáo sư, mỹ học phê bình đánh Nguyễn Huy Thiệp rồi bị ông vả lại qua hình ảnh giáo sư Kháng trong truyện Những Người Thợ Xẻ. Giới phê bình bố đời tin rằng mình bóc văn ai là trúng phóc. Họ không lắng nghe, không tin ai chứ đừng nói là đọc lại chữ của mình, Thụy Khuê khác biệt ở chỗ biết lắng nghe phản hồi của người góp ý, rồi sửa, thậm chí viết lại, triển khai thêm theo đúng tinh thần phê bình văn học. Viết vậy chắc không ai tin nên tôi cứ lấy bằng chứng sống là bản thân mình. Ngay từ bài phê bình đầu tiên Thụy Khuê viết cho tôi, tựa là Thế Giới Trong Bao, đọc xong tôi đã có góp ý về chỗ này chỗ kia, chỗ tôi viết theo nghĩa này, bà đọc, diễn hóa đúng hoặc gần đúng, lắm lúc bà còn triển khai thành một tầng nghĩa tôi không nghĩ đến (Mạnh Hoạch trong truyện Xe Ngựa và ẩn dụ thác sinh trong Gió Tang). Lúc tôi gửi thư, tiết lộ về một số truyện phải bỏ ra thì bà đòi đọc ngay và triển khai, viết dài bài thêm, chỗ viết lỗi thì sửa, chỗ còn hở thì lấp dày. Tạ Duy Anh vẫn trách tôi vì sự bố láo, không biết trên dưới, được người ta viết cho là tốt rồi, tranh cãi làm gì, nhưng tính tôi ương từ bé, dễ dãi với mọi thứ trừ văn chương. Phải người khác thì bài phê bình đã bị xóa đi, rồi cạch mặt, sới văn lại có thêm điển tích về một tay viết trẻ ngựa non háu đá. Tôi gặp may vì người viết là Thụy Khuê, cũng có thể chính bà chỉ quan tâm làm sao hoàn thành bài phê bình một cách chính xác và rõ ràng nhất.

Cuộc hội ngộ kéo dài gần ba tiếng rưỡi. Chúng tôi nói về sách, về nghề, sự rủi ro không thể tránh mỗi khi cuốn sách được xuất bản. Thụy Khuê, Tạ Duy Anh và tôi từ lâu đã hình thành thế chân vạc: tôi viết; Thụy Khuê đọc, viết bài phê bình dưới danh nghĩa tựa, bạt; Lão Tạ làm công đoạn biên tập và toan tính để in đâu đó và lần nào cũng tắc, xôi hỏng bỏng không. Tôi không rõ lý do hai người hao công tốn sức với tôi nhiều đến thế, họ muốn động viên, khuyến khích hay đó chỉ là lòng từ tâm, xót xa cho một phận viết khốn khổ. Căn cớ nào chăng nữa, ân tình của Tạ và Thụy Khuê tôi cũng phải ghi lòng tạc dạ, sống để bụng chết mang theo. Bữa đó, tôi gửi Thụy Khuê một bản thảo in từ quán photo, tập truyện Gai Mây, dấu ấn giữa ba người, bởi in không được mà bỏ tiền ra thì thiếu và không kịp, nên tôi gửi tặng bà bản thảo làm món quà đầu năm.

Năm vừa rồi, loạt bài về Vũ Trọng Phụng, Nam Cao của Thụy Khuê chịu nhiều chỉ trích, tôi tìm hiểu thì không thấy có bài viết nào mang tính tranh luận mở cả. Đám đông đọc lướt, thấy nghịch ý, xói tai nên hùa nhau viết những dòng cà kê hàng chợ. Tính người Việt là thế, luôn bị ngợp bóng cây cao, quen tập tính lối xóm xôm tụ, ngồi với nhau hoặc khen hoặc chê, cái nào cũng đại khái, không có lập luận, lập trường riêng. Kawabata viết rất nặng về cuốn Nhân Gian Thất Cách của Dazai, và Dazai cũng phản bác lại bằng giọng cay cú. Yukio Mishima tuyên bố không đọc sách của Dazai nhưng vẫn biết đàn anh là một nhà văn giỏi. Đấy là chuyện bên Nhật. Ở Việt Nam, thời Tự Lực Văn Đoàn, Nhân Văn, rồi đến 20 năm Văn Học Miền Nam, giới văn bút chiến nhau ghê lắm nhưng họ viết thành những bài tranh luận từ điểm nhìn riêng, họ không công kích, bôi nhọ cá nhân. Trận đấu có quyết liệt đến không nhìn mặt nhau thì vẫn nể và trọng tài nhau, có người sau này nhìn lại thấy hối hận, bởi thời cuộc bắt họ làm thế để tồn tại. Tư duy đọc, nghĩ thay đổi theo tuổi tác, miễn là biết tự vấn, đọc lại chính mình – đấy là điểm cốt yếu của một trí thức lớn. Nền văn nghệ đương thời mất đi cái khí khái trượng phu của tiền nhân, tôi cho đấy là bước lùi, chậm tiến so với văn nghệ thời xưa. Người Châu Âu, người Nhật, người Hàn luôn nhìn lại, xét cái hay cái dở của vĩ nhân, cái phù hợp, dùng được cho thời đại thì theo, cái sai, lỗi thời thì cất vào quá khứ. Họ không chối bỏ, thanh tẩy lịch sử mà lấy đó làm nền tảng thay đổi đất nước, nên họ luôn có những công trình phát minh, những tác phẩm đột phá. Nước ta thiếu điều này. Muốn có tác phẩm lớn thì cần có một cá tính lớn, dám nghĩ, dám quyết, dám ly khai mình khỏi bầy đàn văn nghệ lôm côm, khai phá con đường riêng, ai cũng có quyền bước vào nhưng người đi đến tận cùng mới là thủ lĩnh. Thụy Khuê hay bị cái vạ từ chữ nghĩa. Lối nghĩ thay đổi theo năm tháng, lối viết của bà quá mạnh bạo, thẳng thắn, với phê bình thì song hành với tác phẩm, mở rộng biên giới của sáng tác, với biên khảo lịch sử thì luôn có dẫn chứng rõ ràng, ai chưa biết thì tham khảo, ai thấy sai, thấy thiếu có thể góp ý vào bài. Làm việc một mình, phận nữ lưu, tuổi xế chiều, có trong tay bốn công trình lớn,[2] Thụy Khuê vẫn miệt mài, không chịu nghỉ hưu vui thú điền viên, nên bị đố kị cũng không lạ. Tai bay vạ gió nhưng bà không quan tâm, đôi lần chỉ buồn vì thấy trong đám đông cầm gạch có khuôn mặt của bạn nghề giao hảo lâu năm. Tuổi già không làm bà lười đi, ngược lại, bà coi đấy là sự thách đố, thời gian càng ít thì Thụy Khuê càng muốn tranh thủ lúc thần trí còn minh mẫn hoàn thiện những biên khảo còn dang dở.

“Cô cũng chỉ sống được 5 năm nữa thôi, xong bộ sách về vấn đề Truyền Giáo và chữ Quốc Ngữ là đi.” Lời nặng nề nói ra nhẹ bẫng. Rồi Thụy Khuê và tôi cùng im lặng, Lê Tất Luyện ngồi kế bên ngớ ra, đăm chiêu, mái tóc bạc khiến ông già thêm vài tuổi, không khí căn phòng như chùng xuống, trôi đi theo ý nghĩ của mỗi người. Thuyền rơi vào xoáy, ngất ngư say rồi cũng rẽ sóng đón bình minh. Chúng tôi lái sang chủ đề các nhà văn thời trước và sự héo hắt của người viết bây giờ, chưa có tín hiệu nào, đành chờ sự xuất hiện của những anh tài ẩn dật. Chuyện mãi đến tối muộn bà mới miễn cưỡng tiễn khách, trước lúc về, bà không quên dọa tôi rằng chỉ sống được thêm 5 năm nữa. Lần này tôi phì cười trong bụng, chết không dễ thế, trời chưa cho thì đừng mong chạy trốn.

22/3/2024

Chú thích

[1] Tên cuốn tiểu thuyết của Nguyễn Bình Phương.

[2] Tôi chọn ra 4 thể loại của Thụy Khuê. 1. Phê bình văn học: Phê Bình Văn Học Thế Kỷ 20, Sóng Từ Trường, Cấu Trúc Thơ. 2: Biên khảo lịch sử: Vua Gia Long và Người Pháp, Tự Lực Văn Đoàn. 3: Viết về hội họa: Lê Thị Lựu, Ấn Tượng Hoàng Hôn, Họa Trường Lê Bá Đảng. 4: Biên khảo chính trị: Nhân Văn Giai Phẩm và vấn đề Nguyễn Ái Quốc.

bài đã đăng của Tru Sa

Ngõ Hạnh - 06.06.2022
Nắng Loá - 17.05.2022
Dương Tường - 25.02.2022
Phấn Di - 08.10.2021
Tru Sa: “đừng quên trận chiến giữa đứa con với chính cha mẹ mình” - 04.11.2020
Xe - 04.11.2020
Ga Hoang - 16.01.2020
Ngày Dài - 04.09.2019
Đuốc Gió - 16.01.2019
Cước - 30.08.2018
con non - 21.12.2017
Một bản án ♦ Con hổ ♦ Giết gián ♦ Bản thảo cháy - 29.09.2017
Những cảm nghĩ về Truyện Chớp - 29.09.2017
Tiếng Hót Ngoài Bầu Trời - 11.09.2017
Luyến - 04.07.2017
Chim Sẻ Xanh - 25.05.2017
Gió Tang - 25.04.2017
Khởi Đầu - 10.04.2017
Kẻ Xăm Mình - 24.01.2017
Người Qua Đường - 30.11.2016
Hậu Nobel Thì Chẳng Có Sách Để Đọc - 22.11.2016
Cuộc Tắm Cạo Lông - 15.11.2016
Trần Băng Khuê, Mẫn Cảm và Hóa Thân? Khảo nghiệm qua hai truyện ngắn “Xưng Tội” và “Ju”. - 22.08.2016
CÔNG TẮC - 17.08.2016
Chiếc Răng - 12.08.2016
ý tưởng * dính * vị * mặt - 27.05.2016
So - 10.05.2016
Tru Sa: Giấc Mơ Hóa Thạch - 02.05.2016
hẻm - 20.04.2016
Nóc - 06.04.2016
Medusa - 18.03.2016
BÓNG ĐÈN - 29.02.2016
THẦM - 18.02.2016
Dơi Cú - 29.01.2016
TÀN QUA - 08.01.2016
DẤU TIN LÀNH - 14.12.2015
Trong Bàn Tay - 08.12.2015
Náu - 30.11.2015
Chúng Đập Và Chúng Giết - 11.11.2015
Cú Ngã - 05.11.2015
XE NGỰA - 27.10.2015
GIẾNG - 07.10.2015
Dép Không Đôi - 22.09.2015
ÔNG ĐỊA - 09.09.2015
Người Gù - 12.08.2015
Những Bình Minh - 31.07.2015
XÁC ƯỚP - 24.07.2015
Chim Cụt Mỏ - 10.07.2015
NGÔI NHÀ SAU THÀNH PHỐ - 19.06.2015
MỘT VÕ THỊ HẢO - CHỈ MỘT - 26.05.2015
Suỵt - 19.05.2015
TƯỜNG SẮT - 10.04.2015
KHÓI - 24.03.2015
CON MỒI - 11.03.2015
VÒNG TRÒN - 11.02.2015
KẺ KHÔNG NƯƠNG NÁU - 30.01.2015
Sói - 21.01.2015
MÊ SẢNG - 24.12.2014
CHÂN KHÔNG - 26.11.2014
Chôn Vùi- Mã Hóa- Thiên Đường, Địa Ngục, Và… - 10.11.2014
Sau Kết- Thánh Thạch- Nơi Ấy - 05.11.2014
KẺ BÊN NGOÀI - 24.10.2014
ĐÁY - 07.10.2014
BỨC TƯỢNG - 03.09.2014
Và rồi - 06.08.2014
Bản âm - 11.07.2014
CON NGÕ VẮNG - 19.06.2014
TIẾNG THỞ DÀI - 11.06.2014
HẠ MÀN - 15.05.2014
Tru Sa: Lãnh thổ truyện ngắn không có ngai vàng, và không cần nhà vua - 16.04.2014
NHÀ - 16.04.2014
Nhện-Bia-Đức Ngài-Kết - 16.03.2014
Chùm truyện chớp Tru Sa - 10.03.2014
NƠI SƯƠNG PHỦ - 02.02.2014
Mây mù - 31.12.2013
Người gác cổng - 28.11.2013
Đôi mắt màu xanh dương - 17.10.2013
Mê cung - 01.10.2013

Phần Góp Ý/Bình Luận Cancel

Xin vui lòng bày tỏ trách nhiệm và sự tương kính trong việc sử dụng ngôn ngữ khi đóng góp ý kiến. Da Màu dành quyền từ chối những ý kiến cực đoan, thiếu tôn trọng bạn đọc hoặc không sử dụng email thật. Chúng tôi sẽ liên lạc trực tiếp với tác giả nếu ý kiến cần được biên tập.

Lưu ý: Xin vui lòng bỏ dấu tiếng Việt để giúp tránh những hiểu lầm đáng tiếc từ độc giả trong việc diễn dịch ý kiến đóng góp. Bài không bỏ dấu sẽ không được hiển thị. Xin chân thành cám ơn.

Tên/Bút hiệu (* cần bỏ vào)

EMail (* cần dùng email thật - Sẽ không có ai nhìn thấy ngoài chính bạn)

Website (tùy nghi)