- Tạp Chí Da Màu – Văn chương không biên giới - https://damau.org -

Hồn Trương Ba Da Hàng Thịt (phần 1)

Kịch bản
HỒN TRƯƠNG BA DA HÀNG THỊT (1981)
Đánh máy: Lê Huyền
Để vinh danh Lưu Quang Vũ

NHÂN VẬT
(Theo thứ tự xuất hiện trên sân khấu)

Bắc Đẩu
Nam Tào
Đế Thích
Trương Ba
Vợ Trương Ba
Anh con trai
Chị con dâu
Cái Gái (cháu nội Trương Ba)
Cu Tỵ (Bạn cái Gái)
Trưởng Hoạt (hàng xóm Trương Ba)
Anh hàng thịt
Vợ anh hàng thịt
Lái lợn 1
Lái lợn 2
Lý trưởng
Trương tuần

I . CẢNH TRÊN THIÊN ĐÌNH

(Một toà lầu cột dát vàng, ngói bằng ngọc xanh. Vườn đào tiên thấp thoáng phía xa. Những đám mây ngũ sắc xếp thành những bậc thang lộng lẫy. Hai quan nhà giời – ông Nam Tào và ông Bắc Đẩu – bước ra. Ông Nam Tào tay ôm một tập sách dày to tướng. Ông Bắc Đẩu tay cầm bút và nghiên mực)

Bắc Đẩu
(Gọi to) Chư tiên đâu? (Quát) Chư tiên đâu? (Không thấy tiếng trả lời, lại quát to hơn) Thiên binh đâu? Thiên binh! (Lắc đầu) Chả có đứa nào, biến đâu hết cả!

Nam Tào
Các Tiên chắc mải nô rỡn hát múa bên vườn đào hoặc lại sang cung cô Hằng nhờ may áo. Còn lũ thiên binh thì đừng nhắc đến còn hơn, chúng độ này mải cờ bạc, rượu chè tuý luý, bỏ bê hết phận sự. Thiên đình gì mà như cái chợ, chẳng còn ra cung cách phép tắc gì nữa.

Bắc Đẩu
Ít ra, cũng phải làm sao giữ lấy cái tôn nghiêm bên ngoài chứ! Đấy, như tôi với ông tuy nghĩ đến việc thì cũng thấy ngại lắm, nhưng sáng sáng vẫn phải ra đây, giở sổ giở bút ra gạch gạch chép chép đôi chút, cho nó phải lẽ. (Đặt bút, mực xuống cái đôn thấp, kê ghế, cầm cái chổi lông quét qua loa mặt thềm, bậc thang chép miệng lắc đầu) Quét quay dọn dẹp cũng phải làm lấy thế này. Nam Tào, Bắc Đẩu quan nhà giời mà khổ qúa đứa ở!

Nam Tào
(Thở dài thườn thượt) Chán lắm, chán lắm ông Bắc Đẩu ạ! Cõi giời quanh quẩn vẫn chỉ có thế. Đào tiên ăn mãi cũng chán, vũ nhạc Nghê Thường xem mãi cũng nhạt trò… Tù túng, gò bó quá, lắm lúc nghĩ, thà cứ xuống mẹ nó hạ giới làm cái chân anh thổ địa có lẽ lại hơn!

Bắc Đẩu
Đừng có nói quấy! Chẳng hơn đâu! Mình đã quen cảnh an nhàn, oai vệ rồi, sa xuống hạ giới lầm lụi, đầu tro mặt muội, mình chịu sao nổi? Ở đây, chẳng gì cũng là giời.

Nam Tào
Giời! Người dưới hạ giới, lúc nào khổ quá, buồn quá họ còn biết kêu giời chứ mình là giời rồi, thì mình còn biết kêu ai?

Bắc Đẩu
Gớm, cái nhà ông này, giữ mồm giữ miệng một tý chứ!.. Thôi, giở sổ ra đi!

Nam Tào
Nào thì giở (Giở sổ, ngáp) Mới sang ra mà đã díp cả mắt…

Bắc Đẩu
Làm ào cho xong sớm, rồi nghỉ sớm. Trưa nay bên dinh Thái Thượng có tiệc đấy!

Nam Tào
(Nhìn vào sổ) Xem nào… (Nói với Bắc Đẩu). Hôm nọ họ phân cho ta phải đi bắt bao nhiêu người dưới hạ giới ấy nhỉ?

Bắc Đẩu
Cũng nhiều nhiều đấy! Thì ta làm đại khái như mọi hôm thôi. Rồi đây có lẽ cũng chẳng nên tính toán chi li , cứ gạch cho đủ số là được chứ gì?

Nam Tào
E rằng người ta lại kêu ca ta không công bằng, không biết phân biệt ai nên để lại, ainên đưa đi. Bởi nghe đâu có những đứa ta bắt đi sớm ngày nào, hạ giới họ mừngngày ấy, có những người dở việc phải để cho họ làm nốt, lại có những người cũngtốt đấy, nhưng việc họ xong rồi, lộc giời họ hưởng cũng đủ rồi, chẳng còn lý do gìđể họ ở lại..

Bắc Đẩu
Ôi dào ôi, ngồi mà tính toán so đo thế có mà hết ngày!

Nam Tào
Nhưng ông ạ, đâu dưới hạ giới giờ không như trước đâu, họ cứng đầu cứng cổ, coi trời bằng vung. Làm sai là họ chửi. Không phải muốn bắt ai chết là được đâu! Đến rối trí điên đầu vì họ. Mà họ cũng gớm lắm, quỷ quyệt, ngày một nghĩ thêm đủ loại thuốc thang, nhiều người ốm thập tử nhất sinh rồi mà vẫn không bắt đi được, mệnh giời có khi phải thua họ đấy!

Bắc Đẩu
Kể cũng khó thật! (Thở dài) Còn đâu cái thời sung sướng ngày xưa nhỉ: Cho ai sống mới được sống, bắt ai chết là phải chết! Thời buổi này, làm giời cũng chẳng dễ! Không trách đến ông Thiên Lôi mà giờ cũng đâm bất đắc chí, chết nhất là hét chẳng dám hét to, đánh ai cũng thấy run tay…

Nam Tào
(Nhìn ra phía xa) Ai như ông Đế Thích? Bây giờ chỉ có ông Đế Thích kia là sướng. Suốt ngày chỉ đánh cờ….

Bắc Đẩu
Biết có sướng không? Mặt ông ấy lúc nào cũng buồn rười rượi. Mà chỉ đánh cờ có một mình.

( Đế Thích ra, tay cầm bàn cờ, vừa đi vừa đánh một mình)

Bắc Đẩu
Chào Đế Thích!

Đế Thích
(Ngẩng lên) Không dám, chào hai ông!

Nam Tào
Bác sướng nhỉ? Ngao du suốt ngày nhưng không có ai đánh với hay sao mà cứ tự đánh một mình thế, chán chết!

Đế Thích
Vâng, chán lắm ạ! Nhưng quả là chẳng có ai chịu đánh với tôi. Họ phong cho tôi cái chức tiên cờ, nghĩa là người đánh cờ giỏi nhất. Giỏi nhất nghĩa là chẳng có ai bằng. Cái tiếng ấy nghe thì oai, mới đầu tôi cũng thích nhưng từ đó đâm ra chẳng còn ai dám đánh cờ với tôi nữa. Ai dại gì mà đọ cờ với Đế Thích? Tôi chỉ còn biết đánh cờ một mình. Mà đánh cờ một mình, thì cũng như chạy thi một mình, còn gì là lý thú nữa! Buồn lắm các ông ạ!

Bắc Đẩu
(Gật gù) Ừ, thế thì cũng buồn thật! Là Đế Thích mà không đánh cờ thì còn ra làm sao! Không ai đánh với, thì làm sao biết được cao cờ?

Đế Thích
Đến nỗi nhiều lúc chính tôi cũng không hiểu là thực ra mình có cao cờ không? Lần cuối cùng tôi đánh cờ với kẻ khác đã cách đây mấy vạn năm rồi.

Nam Tào
(Thở dài) Ra mỗi người mỗi cảnh, chẳng có ai sướng cả!

Đế Thích
Giá có ai đánh cờ với tôi nhỉ? (Với Nam Tào). Hay bác, bác đánh với tôi ván cờ nhé. Tôi chấp bác hai xe.

Nam Tào
Chịu thôi, tôi đánh với bác sao được, tôi còn chưa sạch nước cản….

Đế Thích
(Buồn bã) Ấy đấy! (Ngồi ôm đầu rầu rĩ)

Nam Tào
(Thương hại , tìm cách an ủi Đế Thích) Bác Đế Thích ạ, đúng là trên khắp cõi Thiên đình này, chẳng ai dám đọ cờ với bác thật, ai cũng nể sợ bác, sợ oai bác. Hoạ chăng….Chỉ có lũ người bé mọn dưới hạ giới, là chúng không biết sợ gì. Giời chúng còn chẳng nể, chắc Đế Thích chúng cũng chẳng kiềng. May ra chỉ có dưới đó mới có kẻ dám đọ cờ với bác…

Đế Thích
Thật thế sao? Ông nói thật chứ? Chao ôi, vậy mà từ lâu nay tôi không nghĩ ra. Đúng rồi, tôi phải xuống hạ giới một phen… Hay lắm!

Bắc Đẩu
Ấy chết, sao ông cứ bô bô lên thế! Ông đi thì cứ kín đáo mà lén đi! Chúng tôi không nói với ai là ông vắng mặt đâu! Nhưng nhỡ không may Ngọc Hoàng người biết, ông không được nói là chúng tôi xui ông nhé, ông nói vậy là chúng tôi chối đấy!

Nam Tào
Ừ, phép giời nghiêm lắm, ông đổ cho chúng tôi cái tội vạch đường cho huơu chạy thì phiền đấy!

Đế Thích
Ai làm thế! Chỗ bạn bè quen biết lâu ngày, tôi phải biết ơn hai ông, chứ đâu lại… Thôi, tôi đi ngay đây! Sốt ruột quá, lâu lắm không được đánh với ai ván cờ nào… Chào hai ông (Rẽ mây bay đi)

Nam Tào
Cái ông Đế Thích này lạ thật! Tôi thấy ông ấy có gì không giống với các ông tiên khác! Thôi, ta giúp ông ấy được tí chút thế cũng phải. Lâu nay ông ấy đối với hai ta cũng chẳng có điều tiếng gì. Các ông tiên khác, ông nào cũng từng chơi ta những vố khăm, chỉ riêng ông Đế Thích, ông ấy là người hiền lành tử tế….

Bắc Đẩu
Phải, trên cõi giời này, có lẽ chỉ có mỗi ông Đế Thích là tốt bụng… (Nhìn vào cửa sổ) Thế nào, bác đã xong việc chưa? Đã đủ số người phải đưa di ngày mai chưa?

Nam Tào
Còn dở một chút! Đến trang tỉnh Đông, làng Thượng… Thổ địa ở đây báo lên là có hai người phải đưa đi: Một ông lão đã hơn 90 tuổi, đã có cháu chắt đầy đàn, phúc lộc thọ đã hưởng đủ, ta đưa đi là lẽ phải. Thứ hai là một tên bạc ác bất nhân, lừa thầy phản bạn, vì mưu lợi mà dối trá tham tàn, nó hoành hành làm khổ thiên hạ đã lắm, cho nên dù nó đang khoẻ mạnh, ta cũng nên bắt nó đi!

Bắc Đẩu
Nhanh tay lên bác ạ! Đã đến giờ ta phải tới dinh Thái Thượng..

Nam Tào
Xong ngay đây! (Rê ngón tay dò tìm trong sổ) Tên ông lão đây rồi! (Cầm bút chấm mực, gạch) Ông ấy sẽ chết vào giờ Thìn ngày mai… Còn tên bạc ác đâu rồi! (Dò tìm) Mắt tôi độ dày kém quá…

Bắc Đẩu
(Sốt ruột) Ta đến muộn mất! Đấy, có tiếng xa mây của Vương Mẫu bay vù vù qua! Chắng họ đến đông đủ rồi (Nóng nẩy) Nghe nói hôm nay tiệc to lắm!

Nam Tào
Bác làm tôi cuống! Quái, tên thằng bạc ác ở dòng nào nhỉ?

Bắc Đẩu
Phiên phiến thôi bác ơi! Gạch bừa cái tên nào chẳng được. Người hạ giới ai rồi cũng phải chết!

Nam Tào
Ôi thôi, thằng bạc ác ấy để lần sau vậy! Gạch tên khác nhé! (Cầm bút đọc) Trương Ba.. Ông Trương Ba này là ai nhỉ? (Tặc lưỡi) Thôi, cứ gạch! (Gạch) ông mày sẽ chết vào giờ Dậu ngày mai. (Gấp sổ lại, thở phào) Xong! (Đứng dậy)

Bắc Đẩu
Ta đi thôi, chắc kịp lúc khai tiệc… Này, thế là thừa ra một suất của ông Đế Thích đấy nhé, ta cứ lặng lẽ mà lĩnh. Vừa là giúp ông ấy, không để ai biết ông ấy vắng mặt, vừa là…(Hích vào vai ông Nam Tào) Bác trút phần rượu, còn tôi phần thức ăn.

Nam Tào
Chịu bác, bác sáng trí thật!

(Đèn tắt, chuyển cảnh)

II. CẢNH DƯỚI HẠ GIỚI, NHÀ TRƯƠNG BA

(Trương Ba xách cuốc từ vườn vào. Đó là một người làm nghề trồng vườn trạc hơn 50 tuổi, nét mặt xởi lởi chất phác. Bà vợ Trương Ba xách cái ấm sành từ bếp đi lên)

Trương Ba
Bà nó ơi, dãy na tôi trồng bữa trưa đã bắt đầu ra lá non. Còn mấy gốc mít thì đã lên cao đến ngang vai rồi.

Vợ Trương Ba
Nắng nôi thế này mà ông cứ lúi húi suốt ngày ngoài vườn. Bây giờ có tuổi rồi, sức vóc không còn được như lúc trai trẻ, ai bắt ông phải lao lực vất vả thế! Trồng gì không trồng, lại trồng na trồng mít! Người ra bảo: “Trẻ trồng na, già trồng chuối”. Tôi với ông hai thứ tóc cả rồi, biết có chờ đợi được đến lúc cây mít nó bói quả?

Trương Ba
Thì mình trồng cho vợ chồng thằng Cả, cho cái Gái nó ăn

Vợ Trương Ba
Thằng Cả nó bảo nó chẳng cần đến cây của ông. Nó không theo nghề làm vườn chân lấm tay bùn của ông đâu! Cơ chừng này, tôi với ông có nằm xuống, là nó bán phứt cái vườn này đi đấy!

Trương Ba
Bán là thế nào? Có cái vườn này mới có nó, mới nuôi được nó khôn lớn ngần nấy!

Vợ Trương Ba
(Chép miệng) Bố con ông mỗi người mỗi tính. Thằng Cả chê ông là người không biết thức thời, già rồi đâm lẫm cẩm…mà chẳng riêng nó đâu, trong làng ngoài xóm cũng nhiều người nói: Ông Trương Ba lẩm cẩm rồi!

Trương Ba
Thế bà có tin lời họ không?

Vợ Trương Ba
(Thở dài) Tôi không tin…Nhưng ông ơi, có lẽ ông cũng nên biết tính toán hơn một chút, quần quật với mảnh vườn vừa vừa thôi. Nghề trồng vườn đang không thịnh. Chăm bẫm nên được cái quả thì vất vả, nhưng bán thì chẳng được mấy quan tiền. Hàng họ giá cả ngoài chợ càng ngày càng đảo lộn lung tung thế nào ấy…Tôi chẳng hiểu…

Trương Ba
Thì ai mà hiểu được! Nhưng…(Sau một lát) U thằng Cả này, bà về làm bạn với tôi được bao nhiêu năm rồi nhỉ?

Vợ Trương Ba
Sao tự dưng ông lại hỏi thế?… Ba mươi năm có dư rồi đấy ông ạ.

Trương Ba
Tôi gặp bà trong hội hát đối ở bến Tằm. Ngày ấy bà mới 16, 17. Hỏi dò mới biết bà cũng cảnh mồ côi cha mẹ như tôi, quanh năm đi dệt cửi thuê cho người ta…

Vợ Trương Ba
Đúng ông này ra người dở thật rồi, cứ lẩn thẩn nhắc lại những chuyện thuở nào thuở nào!

Trương Ba
Bà quên, chứ tôi thì tôi nhớ. Tôi với bà lấy nhau chỉ hai bàn tay trắng, cặm cụi làm lụng, đùm bọc nhau sống qua bao cơn hoạn nạn, giặc dã, đói kém…Bây giờ mắt bà đã mờ, trán bà đã nhăn, lòng tôi đối với bà vẫn nguyên vẹn như thuở gặp bà ở bến Tằm ngày xưa. Nhưng bà thì…(Lắc đầu) Đối với tôi bà thay tâm đổi tính nhiều đấy.

Vợ Trương Ba
Tôi trước sau vẫn như thế thôi. Có điều, việc nhà việc cửa, nhiều nông nỗi phải lo, mà ông thì cứ như trên trời rơi xuống ấy, chẳng biết toan tính khôn khéo như người ta…Lắm lúc tức tức là!

Trương Ba
Bà cũng biết, tôi quý cái nghề làm vườn của tôi hơn bất cứ cái gì trên đời này. Cũng như tôi thương quý bà, vợ chồng thằng Cả với đứa cháu nội. Kế đó, đến hai cái thú tôi không bỏ được: Một là thú đánh cờ, hai là món nước chè xanh hãm đặc.

Vợ Trương Ba
Tôi biết vậy nên ngày nào chả phải lo sẵn cho ông có ấm nước thật ngon đấy!

(Anh con trai Trương Ba từ buồng ra, vai đeo tay nải, vợ anh ta tức con dâu Trương Ba – chạy ra theo)

Chị con dâu
(Níu áo chồng) Nhà lại đi sao?

Anh con trai
Đi, chứ ngồi nhà mà ra tiền của được à? Ngày mai chợ tỉnh họp, thuyền trong Thanh trong Nghệ họ ra, bọn lái buôn nó nhâu nhâu trực sẵn ở bến, mình đến muộn, bao món bở chúng nó tranh hết, có mà ăn cám.

Chị con dâu
Nhà ơi, rồi lại…

Anh con trai
Đã bảo việc tôi, kệ tôi, chuyện buôn bán, đàn bà con gái nhà quê, biết gì!

Trương Ba
Cả, anh lại lên tỉnh ư? Định bỏ mặc mấy mảnh ruộng cho vợ, nó làm sao nổi?

Anh con trai
Không làm nổi thì bỏ, ai người ta muốn mua thì bán quách đi! Mình tôi đủ nuôi cả nhà.

Trương Ba
Anh không nghe thầy, anh định theo hẳn nghề buôn bán chạy chợ sao?

Anh con trai
Thời này không thế không được. Phi thương bất phú! Tôi chạy chợ một ngày bằng đầu tắt mặt tối làm ruộng cả năm,

Trương Ba
Anh đua chúng đua bạn, dấn thân vào vòng buôn bán, ắt phải lèo lá, tráo trở, thất đức lắm con ạ! Nhà ta xưa này làm lụng ngay thẳng!

Anh con trai
Ôi dào ôi, thời này mà lúc nào thầy cũng nói chuyện ngay thẳng, người ta cười vào mũi cho! Có mài cái ngay thẳng ra mà ăn được không? Có phải mình tôi đâu, con trai cả làng cả tổng họ đi buôn dăng dăng ra kia kìa!

Trương Ba
Họ đi kệ họ, nhưng nhà ta…

Anh con trai
Thôi đi thầy, nhân gian bây giờ khác rồi, mà thầy vẫn nghĩ theo lối xưa!

Trương Ba
Đi ngang về tắt, ra bến vào thành, giao du với lắm bọn mờ ám, có ngày quan nha họ gông mày lại!

Anh con trai
(Cười) Đúng là thầy chẳng biết gì! Quan nha thừa lại bọn này quen hết. Mà nhà quan họ cũng buôn chứ thầy tưởng! Như ông Huyện Tường ở ta đấy: ông Huyện nhận bổng lộc ở cửa trước, thì bà Huyện đem bán ở cửa sau. Danh giá như bà chúa Huệ trên Kinh còn buôn gấm nữa là… Làm lụng mà vất vả mà vẫn sống khổ như thầy u, tôi không chịu được. Đấy chỉ mấy tháng tôi ra tay, mà nhà cửa đã khởi sắc hẳn lên… (Hỏi mẹ) cái áo the mỡ gà tôi mua về cho u đâu, sao u không mặc vào?

Vợ Trương Ba
Tao chịu thôi, áo sống gì mà dài thườn thượt?

Anh con trai
U thật là… Con gái trên tỉnh bây giờ họ mặc như thế đấy. (Với Trương Ba) Còn điếu thuốc lào biếu thầy, tôi để trên cái hòm son đầu giường, thầy hút thử chưa?

Trương Ba
Tao không thèm!

Vợ Trương Ba
Thầy mày bảo thuốc gì mà hút khét lẹt như lông bò!

Anh con trai
Ôi chao thuốc ấy phải nhà quan mới mua được, ngoài chợ không có đâu.

Trương Ba
(Nghiêm giọng) Cả, anh không nghe thầy nữa thì tuỳ nhưng anh cũng phải nghĩ tới vợ con anh một chút.

Chị con dâu
Anh lên trên ấy, la cà vào mấy chỗ sòng bạc, mấy tiệm rượu thâu đêm… rồi lại.. rồi lại…

Vợ Trương Ba
Anh vẫn lui tới chỗ cô Lý con bà Hai Dần bán cau chứ gì?

Anh con trai
(Ấp úng) Thì…thì cô ấy cùng là mối làm ăn với tôi.

Vợ Trương Ba
Người ta đồn ầm lên đấy! Thằng Hạ bán mật còn kể bô bô: Hôm đi xem chọi gà ở đền Sòng, nó bắt gặp… Mà thôi nhắc lại vợ anh thêm đau lòng…Anh hư hỏng quá lắm!

Anh con trai
(Cáu) Thì cứ đi mà nghe thiên hạ đồn.. Ừ, thì tôi hư hỏng, tôi chơi bời! Là nam nhi người ta còn năm thê bẩy thiếp thì sao?

Trương Ba
(Đập tay xuống chõng) Cả!

Anh con trai
Tôi biết rồi, thầy khỏi phải nhắc lại. “Phụ tử tình thâm, công cha như núi Thái Sơn” hừ, thầy u đẻ ra tôi, chỉ cho tôi cái thân cái xác nhưng cái hồn cái vía tôi, thì là của tôi chứ, tôi muốn làm gì mặc tôi! (Xốc tay nải trên vai). lằng nhằng mãi, mặt trời bằng con sào rồi! (Vùng vằng đi, vợ anh ta níu áo anh ta lại)

Chị con dâu
Nhà…

Anh con trai
(Sẵng) Thôi đi.. (Xô vợ ra, xăm xăm đi khuất, chị vợ ôm mặt thút thít)

Chị con dâu
(Vừa khóc vừa nói) Tại con cả… Khi anh ấy mới đi buôn, đem tiềm đem của về, có cái áo cái khăn đẹp, con cũng thích… ai ngờ.. đua đòi chúng bạn, anh ấy thành người như thế… Cũng tại con! (Oà khóc chạy vào buồng trong. Cái Gái – từ nãy vẫn thập thò nhìn ra – giờ chạy đến bên Trương Ba lúc ấy đang ngồi cúi gằm đầu)

Cái Gái
Ông, ông ơi! Bố cháu gắt ông, bố cháu làm ông buồn phải không? Nhưng cháu yêu ông, cháu nghe lời ông. Không cần bố cháu, ông cháu mình chơi với nhau thôi ông nhỉ? Cháu vừa xách nước tưới mấy luống cà chua của ông rồi đấy!

Trương Ba
(Vuốt tóc cháu) Ồ, cháu ông ngoan lắm!

Cái Gái
Bà bảo, ở nhà này, ông thân với cháu nhất, thật ông nhỉ?

Trương Ba
Đúng rồi, ông cháu mình hợp tính nhau.

Cái Gái
Hôm nọ cháu kể với thằng Tỵ con cô Lụa: Cây cam ông tớ trồng có quả to bằng ngần này này.. Nó không tin, nó bảo cháu nói khoác! Cháu cuộc với nó đấy: nếu cháu nói đúng, nó mất cho cháu con sáo chân chì của nó! Mà kìa: Thằng Tỵ nó đến ông kìa! (Chạy ra cửa) Tỵ, vào đây!

Cu Tỵ
(Thập thò ở cửa, thì thầm) Tớ hãi bố cậu lắm, hôm nọ tớ đến, bố cậu đuổi tớ quầy quậy, cấm tớ bén mảng tới đây. Bố cậu sợ tớ ăn cắp..

Cái Gái
Không, bố tớ đi vắng rồi! Chỉ có ông tớ thôi, ông tớ hiền lắm. Ông ơi, thằng Tỵ đây này ông…

Cu Tỵ
Lạy ông ạ!

Cái Gái
Ông cho nó vào vườn nhà ta xem cây cam ông nhé!

Trương Ba
Cứ vào mà xem thoả thích! Cháu chọn hái cho cu Tỵ quả nào thật ngon ấy!

Cu Tỵ
(Khoanh tay dõng dạc) Cháu – cám – ơn – ông ạ!

Cái Gái
Nào ta ra vườn

(Trương Ba lặng nhìn theo đôi trẻ. Ông Trưởng Hoạt vào).

Trương Ba
Bác Trưởng Hoạt sang chơi!

Trưởng Hoạt
Gặp bà nhà ngoài ngõ, bảo ông đang rầu lòng vì thằng Cả (thở dài). Trẻ bây giờ nó thế đấy! Lũ con tôi cũng vậy, chẳng còn coi trung nghĩa đạo lý ra gì nữa! Nghĩ lắm lúc nản quá! Chỗ hàng xóm buồn chỉ còn biết sang ông…

Trương Ba
Bác ngồi chơi uống nước, rồi ta làm ván cờ!

Trưởng Hoạt
Hồi tụi mình còn trẻ, có như chúng nó bây giờ đâu ông nhỉ? Cái thời tôi theo nghĩa quân Đức Quận công phò vua đuổi giặc ròng rã mười mấy năm trời, khổ nhưng mà vui làm sao chứ! Tướng sĩ quân binh cùng vào sinh ra tử, nếm mật nằm gai đối với nhau như bát nước đầy. Gớm nhất là cái đận bị giặc vây chặt ở rừng Sát. Tôi dẫn đầu một cơ lính theo sát ngay ngựa Đức quận công. Người ban thưởng cho tôi một dải lụa điều với một nậm rượu. Giờ tôi vẫn để trên án thờ. Lính trong quân doanh thời ấy, còn ai không biết Trưởng Hoạt? Vậy mà giờ con trẻ nó cũng xem thường mình được. Vợ mình thì coi mình không bằng con lợn con gà. Chẳng qua tại mình nghèo túng, sa sút..

Trương Ba
Hoàn cảnh khiến người ta nhìn nhau cạn hẹp chẳng ra làm sao, chứ vốn ai cũng tốt cả thôi. Bác để bụng những chuyện ấy làm gì?

Trưởng Hoạt
Mấy ai được như bác, chẳng nghĩ xấu về sự đời, sự người bao giờ..(Chép miệng). Còn tôi may chỉ biết lấy ván cờ giải phiền qua ngày..

Trương Ba
Tôi không coi cờ chỉ là giải pháp phiền qua ngày bác ạ. Tôi thích cờ bởi nó chẳng thiên vị ai, ông quan đánh với anh dân đen cũng thế thôi. Mới đầu hai bên ngang quân ngang thế nhau. Anh nào tài trí hơn thì thắng. Đánh cờ làm cho trí mình sáng, mà trí sáng thì tâm sẽ bình thản. Có gì khó bằng sự bình thản trong tâm hả bác? (Giở bàn cờ. Hai người xếp quân ngồi đánh với nhau).

Trưởng Hoạt
Trong nghĩa quân Đức quận công, có ai địch nổi nước cờ Trưởng Hoạt. Vậy mà với bác tôi phải chịu bác là tay cao cờ… Bác cẩn thận kẻo mất con mã với tôi! Tôi cho bác đi lại nước ấy!

Trương Ba
Không dám, bác cứ đi! (Một lát Trưởng Hoạt trợn mắt, sững người)

Trưởng Hoạt
Chết tôi rồi! (Vỗ đùi) Chết tôi rồi! Sao tôi không nhìn ra nhỉ? Bác chực con xe ở đây hiểm quá! Xe lồng! Tôi vô phương chống đỡ sao! (Bóp trán căng óc suy nghĩ, thở dài thườn thượt). Vô phương thật rồi, chịu bác chịu bác!

Trương Ba
(Tủm tỉm) Xe lồng lại có pháo dồn! Bác chịu là phải! Nước cờ này đến Đế Thích cũng không gỡ được! (Khoái trá) Đúng! Đế Thích cũng phải hàng. Ha ha. Mười ông Đế Thích cũng phải bó tay.

(Đế Thích xuất hiện trên cửa trong bộ quần áo nón mê của ông lão hành khất)

Đế Thích
Có thật thế không?

(Trương Ba và Trưởng Hoạt quay lại)

Trương Ba
Cái gì?

Đế Thích
Có thật Đế Thích cũng không gỡ được không? (Xăm xăm tiến sát bàn cờ chăm chú ngắm nghiá). Tôi đánh thử nhé!

Vợ Trương Ba
(Từ sân vào) Ông lão hành khất này ngồi ngoài sân từ lúc hai ông bắt đầu đánh cờ đến giờ! (Với Đế Thích). Đã đưa cơm nguội với khúc cá kho cho ông xơi rồi, nhà chẳng còn gì nữa đâu, mời ông đi cho!

Đế Thích
Cho tôi gỡ nước cờ này đi đã!

Trưởng Hoạt
Ông điên à? Nước xe lồng này gỡ sao nổi, đến Trưởng Hoạt đây, đệ nhất cờ trong nghĩa quân Đức Quận Công, còn phải bó tay nữa là…

Trương Ba
Thì cứ để ông lão đánh thử (Với Đế Thích) Mời ông!

(Đế Thích ngồi vào chỗ Trưởng Hoạt, đánh cờ với Trương Ba. Vợ Trương Ba lắc đầu bỏ đi. Một lát sau…)

Trưởng Hoạt
(Bật ngửa người ra đằng sau) Trời ơi! thế là thế nào? (Chồm lên, dí mặt vào bàn cờ) Đúng rồi, giải được rồi! Lại chiếu tướng lại! ông Trương Ba hết cờ rồi! Trương Ba (Rất đỗi kinh ngạc, lắp bắp) Không có lẽ! Không có lẽ!

Đế Thích
(Tủm tỉm) Ông thử nhìn lại xem, hết cờ rồi nhé!

Trưởng Hoạt
Trời ơi! Cha sinh mẹ đẻ tôi chưa thấy một nước cờ thần diệu đến thế bao giờ, như có phép tiên ấy!

Trương Ba
(Hết nhìn bàn cờ lại chăm chăm nhìn Đế Thích) Ông nói thật đi, ông là ai?

Đế Thích
Là ..là người đánh cờ, là lão hành khất!

Trương Ba
Không, không phải! Người thường không thể có nước cờ như thế, chỉ có thể là thần, là thánh, hoặc ma quỷ.

Trưởng Hoạt
Đúng rồi, ông nói đi. Ông ở đâu tới, ông là ai? (Túm vạt áo Đế Thích). Nếu không tôi không cho ông đi.

Đế Thích
Tôi.. tôi chính là Đế Thích!

Trưởng Hoạt
Ối giời ơi! (Quỳ sụp xuống vái lia lịa. Trương Ba đứng phắt dậy, chắp tay cúi đầu) Lạy ngài, chúng tôi người trần mắt thịt không nhận ra bậc tiên thánh, dám hỗn hào. Lạy Ngài, xin ngài xá tội.

Đế Thích
(Nhìn trước nhìn sau, để tay lên miệng) Khẽ chứ, tôi xin các ông (Thì thào) Tôi trốn thiên đình xuống đây, các ông đừng theo ông lên thế, khéo nguy cho tôi.

Trưởng Hoạt
Sao lại nguy ạ?

Đế Thích
Tôi đâu có được thảnh thơi tự nhiên như người trần các ông, phép giời nghiêm lắm!

Trương Ba
Thật vinh hạnh cho tôi! Tôi đâu có ngờ đời mình lại có ngày đánh được cờ với Đế Thích! Sung sướng quá!

Đế Thích
Sung sướng cái con khỉ! Này, tôi hỏi thật ông nhá! Biết tôi là Đế Thích rồi từ nay trở đi, ông có dám đánh cờ với tôi không?

Trương Ba
Chúng tôi tài hèn trí mọn nhưng nếu ngài cho phép… Chúng tôi xin được hầu cờ Ngài.

Đế Thích
Hay quá! Vậy thì từ nay thỉnh thoảng tôi lẻn xuống đánh cờ với các ông nhé! Các ông cho tôi đánh với nhá! Nhưng các ông phải kín mồm kín miệng đừng nói cho ai biết!

Trưởng Hoạt
Vâng, vâng!

Trương Ba
Ông là hay bô lô ba la lắm!

Trưởng Hoạt
Không, chuyện này thì phải giữ kín chứ lị! Hồi còn làm lính Đức Quận công, có lần Đức ông đã giao cả bài cơ mật cho tôi chuyển… Chuyện này miệng tôi sẽ kín như bưng! Mà có nói cũng chẳng ai tin… Chà chà! Đánh cờ với Đế Thích, ai mà ngờ được!

Đế Thích
Đấy, ông lại…

Trưởng Hoạt
Vâng, xin ngài, tôi nhớ rồi!

Đế Thích
(Với Trương Ba) Rồi tôi sẽ xuống nữa, còn bây giờ.. sắp tới giờ Dậu, tôi phải về kẻo đi đã quá lâu, nhớ Ngọc Hoàng người biết! (Buồn rầu). Lộ chuyện ra là trên ấy chẳng cho tôi xuống nữa đâu! Có khi rồi còn lâu tôi mới được gặp lại các ông… (Kéo Trương Ba ra một góc). Ông Trương Ba này ông đánh cờ giỏi đấy, tuy thắng ván vừa rồi nhưng tôi vẫn quý nể tài ông… Bây giờ tôi về trời, trên ấy buồn tẻ lắm, nhưng dưới hạ giới các ông thì lại đầy bất trắc, tai hoạ, tôi biếu ông mấy nén hương này, nó không phải là hương thường đâu. Khi có việc bất trắc gì, ông thắp lên một nén tôi sẽ hay tin mà tìm ngay xuống hạ giới với ông. Còn nếu không thấy tôi xuống nghĩa là tôi đang bị canh giữ chặt không trốn đi được, lúc đó ông hãy thắp lên ba nén, lập tức sẽ có phép thần đưa ông lên Thiên đình gặp tôi. ông nhớ chưa? Cả việc này ông cũng phải giữ kín!

(Trương Ba cất thẻ hương vào trong áo, vái tạ Đế Thích)

Đế Thích
Chào hai ông tôi về!

(Trương Ba và Trưởng Hoạt cúi lạy Đế Thích. Khi hai người ngẩng lên thì Đế Thích đã biến mất)

Trưởng Hoạt
(Dụi mắt) Biến rồi! Ngỡ như giấc chiêm bao ấy! (Nhìn lại bàn cờ). Thần diệu. Thần diệu thật!

(Vợ Trương Ba vào)

Vợ Trương Ba
Lại thần thánh gì nữa! Các ông đúng là cứ như sống trong mơ ấy! Thế cái lão ăn mày lúc nãy đâu rồi?

Trưởng Hoạt
Bà ơi, nói năng cho cẩn thận, có biết ai đấy không? Không phải lão ăn mày, mà là.. ấy chết (Vội đưa tay bịt mồm)

Trương Ba
Không nhìn hình vóc bên ngoài mà xét đoán người được! Từ nay bà phải nhớ điều đó!

Trưởng Hoạt
(Nhìn ra ngoài trời) Chết, mà sắp đến giờ Dậu, tôi phải về băm bèo thái khoai, cho lợn ăn, kẻo mụ vợ tôi về, thấy tôi chưa xong việc lại gầm rít lên. Mụ ấy mà nổi cơn tam bành, thì còn dữ hơn nước xe lồng của ông, mụ ấy đâu biết hai ta vừa được đánh cờ với chính … Ấy chết! Thôi tôi về! (Vội vã ra đi)

Trương Ba
(Giắt mấy nén hương lên cột nhà, vẫn tư lự mỉn cười) Kỳ lạ thật! Trời đất kỳ lạ thật! Càng sống càng thấy nhiều sự lạ!

Vợ Trương Ba
Ông lẩm nhẩm cái gì thế?

Trương Ba
Tôi nói sống trong cõi trời đất này lý thú quá! Chỉ tiếc mình không còn trẻ nữa. Giá như tôi sống mươi năm nữa nhỉ? Tôi còn bao việc muốn làm, còn muốn khu vườn này đầy ắp những cây quả thơm ngon. (Sau một lát) Vừa mới nắng to thế mà chiều đã tắt dần trên rặng tre. Hôm nay sao gió lộng khắp vườn? Bầu trời như cao và rộng rãi… Bà ngồi xuống đây với tôi một lát, tôi thấy trong người làm sao ấy! (Bà vợ ngồi xuống cạnh chồng, Trương Ba nhìn phía khu vườn) Rặng mồng tơi lá lên xanh tốt làm sao! Những quả cam vàng như cái đèn lồng bà nhỉ? Cái Gái chạy đâu rồi?

Vợ Trương Ba
Kìa kìa, nó với thằng Tỵ đang treo cái lồng chim sáo trên cây hồng bì!

Trương Ba
Con bé xinh mà ngoan quá! trông nó có nhiều nét giống bà cái thời con gái… Bà rót tôi chén nước, tôi thấy khó thở quá.. (Ngồi dựa lưng vào khung cửa, bà vợ rót đưa chồng bát nước)

Vợ Trương Ba
Suốt ngày nó cứ quanh quẩn bên cây na, cây mít ông mới trồng (nhìn chồng). Kìa, ông làm sao thế? (Hốt hoảng). Ông làm sao thế? (Bát nước trên tay Trương ba bỗng rơi xuống). Ông, ông ơi, ông làm sao thế? (Đỡ chồng nằm xuống chõng, lay gọi) ông ơi, Ông ơi! Chồng tôi làm sao thế này (Vùng chạy ra sân) Cái Cả đâu? Ông Trưởng Hoạt ơi! ông Trưởng Hoạt ơi! (Chạy vào, quỳ xuống bên chồng) Trời, sao mặt ông ấy nhợt nhạt thế này? (Trưởng Hoạt chạy vào) ông Trưởng… nhà tôi bị cảm gió hay sao ấy?

Trưởng Hoạt
(Vội vã cúi xuống bên ông Trương) Bà lấy cho tôi ít dầu xoa.. (Cời ngực áo Trương Ba, bỗng hốt hoảng giật mình) Trời, ông Trương… (Với vợ Trương Ba) ông ấy đi rồi, ngừng thở rồi.!

Vợ Trương Ba
Sao? Sao? trời ơi! (ôm lấy chồng) Ông Trương! Ông Trương!

Trưởng Hoạt
Mắt bác ấy đã bệch ra rồi! (Nghẹn ngào) Bác còn vừa ngôì đây với tôi… Sao lại thế? (Nức nở) Sao lại thế? Bác Trương ơi!

(Chị con dâu và cái Gái, cu Ty chạo vào. Cùng lúc ấy, anh con trai – đeo vào ôm lỉnh kính những tay nải, làn bọc bước vào – vẻ hí hửng)

Anh con trai
(Ngạc nhiên) Thầy làm sao thế kia?

Trưởng Hoạt
Thầy anh … thầy anh … mất rồi!

(Những đồ đạc trên tay anh con trai rơi phịch xuống)

Vợ Trương Ba
Không phải! Không phải! Không! Không! Không!

(Đèn tắt, chuyển cảnh)

(Còn tiếp …)

bài đã đăng của Lưu Quang Vũ