- Tạp Chí Da Màu – Văn chương không biên giới - https://damau.org -

Đại học Chân đất: nơi các bà mẹ quê thành kỹ sư

 

Rafea Al Raja là một phụ nữ 32 tuổi gốc Bedouin sống tại một làng ở Jordan gần sa mạc, trong một túp lều với bốn con gái, tuổi từ 3 tới 13 tuổi, có một ông chồng thất nghiệp song lại muốn cuới thêm cô vợ thứ ba, và chỉ thỉnh thoảng mới về nhà vì anh ta sống với chị vợ cả. Rafea được Bộ Môi Trường của Jordan khuyến khích đi Ấn Độ tham dự khoá huấn luyện sáu tháng tại Đại học Chân đất (Barefoot College) để trở thành kỹ sư năng lượng mặt trời.

Vốn chỉ được học hết lớp năm vì trong xã hội của chị, con gái học nhiều là một điều “đáng xấu hổ” (song Rafea tự hỏi: con gái học nhiều hay sống một đời vô dụng, cái nào mới là đáng xâu hổ hơn?), nên chị không mong mỏi gì hơn có dịp đi học lấy một nghề để có thể tự tay kiếm ra tiền nuôi con và giúp huấn luyện lại các người đàn bà khác trong làng. Được sự chấp thuận của chồng, Rafea gạt nước mắt dỗ dành các con và giã từ gia đình để lên đường xuất ngoại. Cùng đi với chị có người cô là Um Bader và con trai của bà đi theo tháp tùng hai người đàn bà vì phong tục Bedouin không cho phép họ đi đâu mà không có một người đàn ông trong gia đình đi theo giám thị.

clip_image002 clip_image004
clip_image006 clip_image008
Các hình trên, theo chiều kim đồng hồ: 1) Rafeal trước ngôi nhà lều không điện nước của gia đình chị, nơi chị sống với bốn con, tuổi từ 3 tới 13, mẹ và em gái; ở hậu cảnh là Alian, chồng Rafea, người đồng ý cho Rafeal đi Ân Độ theo khoá huấn luyện sáu tháng để trở thành kỹ sư năng lượng mặt trời tại Đại học Chân đất, song anh ta cũng lo ngại nếu Rafeal thành công kiếm ra tiền thì vai trò của anh sẽ bị ảnh hưởng. 2) Rafeal tại Đại học Chân đất bên những bà mẹ cùng chung giấc mơ đến từ những làng mạc hẻo lánh ở các quốc gia chậm phát triển. 3) Rafea trong lớp học bên cạnh một bạn học cùng lớp đến từ Phi Châu. Và 4) Quang cảnh lớp học nơi các bà mẹ ít hoặc thất học được huấn luyện để trở thành kỹ sư năng lượng mặt trời. (Ảnh trích từ Solar Mamas, phim tài liệu do nhà làm phim Mona Eldaief và Jehane Noujaim thực hiện, 2012) (*)

Rafea và Um Bader là hai trong 27 phụ nữ từ các làng quê nghèo ở Kenya, Burkina Daso, Columbia, và Guatemala được tuyển chọn theo học khoá huấn luyện sáu tháng về kỹ thuật năng lượng mặt trời tại Đại học Chân đất ở Ấn Độ. Đây là lần đầu tiên Rafea rời khỏi ngôi làng nghèo khó để xuất ngoại đi tìm một tương lai sáng sủa hơn cho mình và gia đình và cho cộng đồng của chị nữa. Một khi tốt nghiệp họ sẽ là hai người đàn bà đầu tiên của Jordan, mà lại từ một làng hẻo lánh xa xôi ráp gianh với Iraq, có khả năng ráp bản điện (circuit board) và các bảng gương (solar panel) thu hút nhằm khai thác năng lượng mặt trời cho việc thắp sáng đèn đóm mà không phải dùng tới điện mà chính làng chị cũng chưa có.

 

Đại học Chân đất

Đại học Chân đất, Barefoot College, (**) do Bunker Roy, một nhà giáo dục, thiết lập vào thập niên 1970 tại làng Tilonia thuộc tiểu bang Rajasthan ở tây bắc Ấn Độ. Dựa theo tinh thần của Mahatma Gandhi (1869-1948), cha già dân tộc của Ấn Độ — xử dụng kiến thức, khả năng và kinh nghiệm có sẵn trong làng xã để phát triển trước khi tìm tới sự giúp đỡ từ bên ngoài; và kỹ thuật tân tiến phải được xử dụng ở làng mạc và phải nằm trong tay và chủ động của dân nghèo để họ không bị lợi dụng và khai thác — mục đích của Đại học Chân đất nhằm huấn luyện các phụ nữ quê mùa chân đất ít hoặc thất học để giúp họ khả năng tự túc về kinh tế và tiếp tay huấn luyện lại các phụ nữ khác trong làng hầu giúp cho cộng đồng của họ trở nên tự lực và tự lập qua việc xử dụng nhiên liệu sẵn có, như năng lượng mặt trời.

Đại học Chân đất thoạt tiên nhắm vào các làng ở Ấn Độ trong nỗ lực làm giảm bớt chênh lệch giàu nghèo và cải thiện đời sống của dân quê, song từ năm 2005 trường mở rộng ra qua việc tuyển chọn và huấn luyện học viên đến từ những thôn làng ở các quốc gia chậm phát triển trên thế giới. Qua những khoá huấn luyện này, các phụ nữ, nhiều người đã là bà nội bà ngoại, học ráp các bảng điện tử và bảng gương để thu hút năng lượng mặt trời cho việc thắp sáng, nấu nướng và cả hâm nước nóng. Mỗi khoá kéo dài sáu tháng. Chỉ các phụ nữ mới được nhận vào học, vì ban sáng lập quan niệm phụ nữ tốt nghiệp rồi thường ở lại làng và dùng tiền kiếm được để lo cho con cái và gia đình, cũng như giúp huấn luyện lại các phụ nữ khác trong cộng đồng của họ. Các học viên đến từ các làng mạc hẻo lánh, nhiều nơi chưa hề biết điện là gì, ở Phi Châu, Á Châu, Trung và Nam Mỹ. Họ không cần biết chữ, cũng chẳng cần phải nói tiếng Ấn độ. Ngôn ngữ chung là ra dấu bằng tay, phương pháp dậy là thực hành (hands-on).

Tính tới cuối năm rồi, Đại học Chân đất đã huấn luyện được 700 phụ nữ Chân không thành kỹ sư năng lượng mặt trời. Họ đến từ 49 quốc gia ở Phi Châu, Á Châu, Trung và Nam Mỹ. Sau khi tốt nghiệp, họ đã trở về và giúp đem điện từ năng lượng mặt trời thắp sáng 1,015 làng quê. Nhờ việc xử dụng năng lượng mặt trời họ đã giúp cắt giảm 13 tấn chất độc carbon trong không khí nhờ không hoặc bớt dùng dầu khí kerosene để thắp đèn và than củi đề nấu nướng thường là trong nhà nên cũng giảm ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ. Nhưng quan trọng hơn cả là người lớn nhờ ánh đèn thắp bởi năng lượng mặt trời có thể làm việc thêm ban đêm để kiếm thêm lợi tức, và trẻ con, đặc biệt các em gái, có thể theo học những lớp học tối vì ban ngày chúng phải giúp cha mẹ làm các việc đồng áng.

Đại học Chân đất được tài trợ bằng tiền trợ cấp (grants) và đóng góp của các nhà hảo tâm, hàng năm chi phí khoảng trên dưới 2 triệu Mỹ kim. Chủ trương trong suốt và trách nhiệm (transparency và accountability), hàng năm trường cho phổ biến các bản tường trình về thành tựu cũng như chi thu minh bạch tại Web site của trường. (**) Đầu năm nay Đại học Chân đất đã được bầu là một trong 100 tổ chức không chính phủ đứng đầu thế giới về sự hữu hiệu và thành quả đạt được.

clip_image010
Bản vẽ của Barefoot College, từ 2004-2009

 

Sinh hoạt của Đại học Chân đất qua hình ảnh

clip_image012 clip_image014
Hình bên trái, từ trái, các chị Titilia Somica, Reapi Vaitalea, Marica Caginitoba, and Miriama Moceiwasa đến từ Công hoà Fiji, một quốc gia hòn đảo trong vùng biển Nam Thái Bình Dương, chụp hình trước phòng ngủ của họ ở Đại học Chân đất. Phải, các nữ học viên điều khiển bảng gương tròn nhằm thu hút năng lượng măt trời cho việc nấu nướng và hâm nước. (Ảnh www.sierraclub.org, Sept. 2012)

clip_image016 clip_image018 clip_image020
Trái, một trong 200 nhân viên của Đại học Chân đất canh chừng một hệ thống panô gương hình tròn dùng để hâm nước và nấu ăn bằng năng lược lượng mặt trời. Giữa, hai học viên Mize Juma, trái, và Patima Othmani đến từ vùng bán tự trị Zanzibar thuộc Tanzania ở Đông Phi Châu, đang rửa chén bằng nước nóng được hâm bằng năng lượng mặt trời. Phải, Titilia Somica khoe cây đèn thắp bằng năng lượng mặt trời do chị làm trong căn phòng nội trú chung với hại bạn đồng hương Marica Caginitoba, trái, và Vulori Susu. (Ảnh www.sierraclub.org, Sept. 2012)

clip_image022 clip_image024 clip_image026
Trái, dưới sự hướng dẫn của giảng viên nói tiếng Hindu, các chị đến từ Fiji và Benin, một nước trong vùng Tây Phi Châu, học cách làm đèn thắp bằng năng lượng mặt trời. Giữa, cận ảnh của một bảng điện tử (circuit board) dùng trong việc ráp đèn năng lượng mặt trời. Phải, thực tập hàn hệ thống nấu bằng năng lượng mặt trời. (Ảnh www.sierraclub.org, September 2012)

clip_image028 clip_image030 clip_image032
Trái, học bằng thực tập. Giữa, các phụ nữ đến từ Phi Châu đang học ráp một cái bảng gương để thu hút năng lượng mặt trời. (Ảnh Barefoot Photographers of Tilonia) Phải, các học viên đến từ Liberia và Malawi thuộc Phi Châu sau sáu tháng huấn luyện ngồi trước thành quả của họ: bảng gương thu hút và cây đèn thắp bằng năng lượng mặt trời. (Ảnh UN Women Gallery)

clip_image034 clip_image036
Trái, một lớp học ban đêm cho các em gái dưới ánh sáng của những ngọn đèn nhờ năng lượng mặt trời trữ trong đèn, vì ban ngày các em phải giúp gia đình kiếm sống. Phải, một làng ở Badakshan thuộc Afghanistan, được thắp sáng bằng những ngọn đèn xử dụng năng lượng mặt trời. (Ảnh Barefoot Photographers of Tilonia)

clip_image038 clip_image040 clip_image042
Trái và giữa, các bảng gương thu hút năng lượng mặt trời ở làng Ladakh, nằm ở cực bắc Ấn Độ trong vùng Kashmir. Phải, một ngôi nhà do các kiến trúc sư Chân không vẽ và xây với vật liệu tại địa phương, trong tinh thần tự lập tự cường và xử dụng kiến thức và vật liệu địa phương của Mahatma Gandhi. (Ảnh Barefoot Photographers of Tilonia)

clip_image044 clip_image046
Nhiều nhân vật tên tuổi trên thế giới đã tới thăm Đại học Chân đất, trong đó có Đức Đạt Lai Lạt Ma, vị lãnh đạo tinh thần của dân Tây Tạng hiện sống lưu vong tại Dharamsala, cực bắc Ấn Độ trong rặng Hi Mã Lạp Sơn. Ngài đến thăm trường vào đầu năm 2011, chuyện trò với các học viên và ca ngợi việc làm của trường. “Tôi rất cảm kích về tôn chỉ của Đại học Chân đất và đã từ lâu muốn tới thăm nơi này,” Ngài nói. “Bây giờ, sau khi nhìn thấy những việc mà trường đã làm cho các dân tộc Phi Châu, Châu Mỹ La tinh, Jordan và nhiều nơi khác nữa, tôi thấy rất phấn khởi. Các bạn đang làm việc để tạo sự thay đổi.” Sau đó Ngài đã trao tặng trường một số tiền mấy chục ngàn Mỹ kim. Hình trên bên trái, ban giảng huấn và học viên đứng chào đón Đức Đạt Lai Lat Ma tới thăm trường. Phải, Ngài đang cúi xuống quan sát một học viên ráp bảng điện; người đứng thứ hai từ bên phải là Bunker Roy, người sáng lập Đại học Chân đất. (Ảnh Barefoot Photographers of Tilonia)

 

Trở lại câu chuyện của ‘Solar Mama’ Rafea ở Jordan

Đọc tới đây chắc bạn đọc thắc mắc không biết chị Rafea đến từ Jordan có tốt nghiệp không và giờ ra sao? Hai tháng sau khi tới Tilonia để tham dự khoá huấn luyện kỹ thuật năng lượng mặt trời, Rafea nhận được điện thoại của chồng bắt chị phải về nhà, nếu không anh ta sẽ ly dị chị và bắt các con chị đem đi. Rafea không có chọn lựa nào khác đành khăn gói trở về làng, trong khi cô của chị, Um Bader, và người con trai tiếp tục ở lại Tilonia.

Chưa chịu bỏ cuộc, Rafea bắt đầu một chương trình thuyết phục Alian và mọi người trong nhà là việc chị đi học ở Ấn sẽ có lợi cho mọi người. Chính Raouf Abbas, cố vấn cao cấp của Bộ Môi Trường Jordan trách nhiệm về việc dàn xếp và gửi học viên đi Ân Độ thụ huấn, cũng đích thân can thiệp với chồng của Rafea. Cuối cùng, Rafea được phép trở lại hoàn tất khóa huấn nghệ.

Qua cuộc hành trình từ nhà đi Ấn Độ học, trở về nhà, rồi lại ra đi một lần nữa, chị Rafea trải qua một cuộc biến đổi sâu xa. Chị và người cô đã trở về nhà trong tư cách các phụ nữ có học, với những khả năng cho phép họ làm ra lợi tức, và trở nên tự tin. Hai người cũng giúp huấn luyện một số phụ nữ khác trong làng trở nên được như chị. Với dụng cụ do Đại học Chân đất gửi tới trong giai đọan đầu của dự án, trong vòng một tuần lễ, họ đã có thể đem ánh sáng từ năng lượng mặt trời tới cho 80 nhà trong làng qua hệ thống họ giúp dựng nên, theo nữ đạo diễn Mona Eldaief của phim tài liệu Solar Mamas. Phim Solar Mamas là một trong một loạt phim tài liệu nằm trong chủ đề “Why Poverty?” nhằm tìm giải pháp để giảm bớt sự nghèo đói trên thế giới. Phim đã đoạt nhiều giải thưởng quốc tế, có thể xem tại các đường dẫn lên Web trong chú thích bên dưới.

clip_image048 clip_image050
Trái, bích chương phim Solar Mamas do hai nhà làm phim Mona Eldaief và Jehan Noujaime, gốc Ai Cập, thực hiện và đã đoạt nhiều giải thương quốc tế. Phải, bức hình quảng cáo cho loạt phim “Why Poverty” trong đó phim Solar Mamas là một, nhằm tìm hiểu tại sao có tình trạng nghèo khó và những nỗ lực giúp người nghèo cải thiện đời sống bằng những phát triển vững bền (sustainable development). (Ảnh http://www.rafeasolarmama.com)

Đạo diễn Eldaief đã trở lại Jordan hồi đầu năm để tham dự các buổi trình chiếu ra mắt cuốn phim Solar Mamas. Cô cho biết thêm là Rafea và các phụ nữ trong làng đang phải đối đầu với các phong tục tập quán của một xã hội Hồi giáo vốn dành cho nam giới một thứ quyền gần như tuyệt đối trên đàn bà, và họ không muốn thấy Rafea và các phụ nữ trở thành người mang lợi tức về cho gia đình và làm suy giảm quyền hành của họ. Tuy nhiên, họ đã chỉ gây hại, thay vì làm tốt, cho dự án dẫn năng lượng mặt trời, khiến nguồn cung cấp vật liệu bị cắt.

Dù vậy, Rafea và những người đàn bà trong làng mà chị đã đem kỹ thuật năng lượng mặt trời tới cho họ cho biết sẽ không bỏ cuộc và sẽ tiếp tục phấn đấu. Đạo diễn Eldaief hy vọng cuốn phim sẽ giúp tạo sự hỗ trợ cần thiết cho dự án đem năng lượng mặt trời tới cho các làng mạc còn sống trong bóng tối ở Jordan mà những phụ nữ như Rafea đang theo đuổi mặc dù những trở ngại.(****)

 
[TD, 08/2013]

Chú thích:

(*) Tìm hiểu và xem phim Solar Mamas tại: http://www.rafeasolarmama.com/

http://video.pbs.org/video/2296683172/, hoặc http://topdocumentaryfilms.com/solar-mamas/, và

http://www.youtube.com/watch?v=ON_NQ1HnRYs.

(**) Đại học Chân đất không chỉ thu hẹp trong phạm vi đào tạo các bà mẹ quê mùa trở thành kỹ sư năng lượng mặt trời, mà còn làm nhiều công tác khác liên hệ tới việc lưu trữ và cung cấp nước mưa, y tế, giáo dục, kiến trúc, hoàn toàn dựa vào khả năng, kiến thức, nhiên liệu địa phương để phát triển đồng thời duy trì, ngoài khả năng tự túc trong tinh thần của Gandhi, còn là sự phát triển vững bền (sustainable development). Tìm hiểu thêm tại Web site Barefoot College, http://www.barefootcollege.org/. Ngoài ra, độc giả có thể theo giõi buổi nói chuyện rất linh động và nhiều thông tin của nhà sáng lập và giám đốc Đại học Chân đất Bunker Roy tại http://www.ted.com/talks/bunker_roy.html

(***) Xem bản tường trình thành tựu và tài chính hàng năm của Đại học Chân đất tại: http://www.barefootcollege.org/about/transparency-and-accountability/

(****) Xem thêm về những trở ngại mà các vai chính trong phim Solar Mamas hiện phải đương đầu sau khi tốt nghiệp về làng và đã thực hiện được một số dự án song phải ngưng vì thiếu khả năng tự túc vật liệu, tại http://www.pbs.org/independentlens/blog/amid-setbacks-the-solar-mamas-are-undeterred.

bài đã đăng của Trùng Dương