Tháng 10 vừa qua chính quyền Mỹ đóng cửa hết 16 ngày vì thiếu ngân quỹ, làm bà con nhiều người xính vính. Người ít để ý tới chuyện chính trị liên bang cũng phải nói về chuyện “đóng cửa” này, kể cả trẻ con, nhất là các con em con công chức liên bang bỗng dưng thấy bố mẹ ngồi chơi sơi nước ở nhà; và nhiều trang Web đã đăng cách hướng dẫn giải thích sao cho trẻ con hiểu một vấn đề vô cùng phức tạp, đó là ngân sách Hoa Kỳ, mà thực ra chính những người lớn, trong đó có kẻ viết bài này, cũng mò vô để đọc cho thực rõ sự tình.
Nguyên nhân vì một số dân biểu cực hữu thuộc nhóm thiểu số của Đảng Cộng hoà đã gài điều kiện không tài trợ chương trình bảo hiểm y tế của Tổng thống Obama vào ngân sách chi tiêu cho năm tới, khiến Thượng Viện với đa số là Dân chủ liên tiếp bỏ phiếu chống và Obama dọa phủ quyết. Cuối cùng vào ngày 17 tháng 10, với sự nhượng bộ của Đảng Cộng hoà trước viễn ảnh Hoa Kỳ có thể bị vỡ nợ đưa tới nhiều ảnh hưởng giây chuyền mà tổn thất khó lường không chỉ cho kinh tế Mỹ mà cả thế giới, ngân sách liên bang cuối cùng được thông qua, dù chỉ là tạm thời, hai phe Dân chủ và Cộng hoà tạm “hoãn binh”, cho tới đầu năm tới.
Đây không phải là lần đầu chính phủ Mỹ đóng cửa. Trong quá khứ đã có 17 lần chính phủ đóng cửa như thế. Đây cũng không phải là lần đóng cửa lâu nhất. Trong qua khứ, hai lần đóng cửa lâu hơn lần này là vào năm 1995 (21 ngày) dưới thời Tổng thống Dân chủ Bill Clinton, và năm 1978 (18 ngày) dưới thời Tổng thống Dân chủ Jimmy Carter. Dù vậy, tốn kém của 16 ngày đóng cửa năm nay đã xẩy ra và không nhỏ. Theo cơ quan xếp hạng tài chính Standard & Poor’s thì việc chính quyền Mỹ đóng cửa vừa rồi đã khiến nền kinh tế bị thiệt hại ước lượng 24 tỉ đô la, tức 1.5 tỉ mỗi ngày, và cắt đi 0.6 phần trăm tăng trưởng của tổng sản lượng quốc gia vào ba tháng cuối năm.
Thế nhưng đây là lần đầu giải pháp đến là do sự vận động ở hậu trường của các nhà dân cử thuộc phái nữ. Ít ai nhìn thấy vai trò của 20 nữ thượng nghị sĩ, gồm bốn bà thuộc đảng Cộng Hoà và 16 thuộc đảng Dân Chủ, trong việc vận động các nam đồng nghiệp của họ thuộc cả hai đảng bớt găng để có thể đi tới thoả hiệp vì quyền lợi chung của quốc gia trong kỳ khủng hoảng ngân sách vừa rồi, cũng như ảnh hưởng của các bà trong tiến trình làm luật trong thời gian gần đây.
‘Phụ nữ là những người lớn duy nhất còn lại ở Hoa Thịnh Đốn’
Đó là tựa của một bài báo đăng trên tuần báo Time số ra ngày 28 tháng 10, do Jay Newton-Small viết và xuất bản trên Web ngày 16 tháng 10. “Với việc chính quyền liên bang đóng cửa, nhóm 20 nữ nghị sĩ đã đề bạt tiêu chuẩn mới cho sự lễ độ và tinh thần nhị đảng. Hội các ông hãy coi chừng,” bài báo mở đầu.
Vào ngày thứ tám của thời gian chính quyền liên bang đóng cửa giữa ta thán, bất mãn và cả phẫn nộ của các giới phản ảnh qua các cơ quan truyền thông, nữ nghị sĩ Cộng hoà Susan Collins thuộc tiểu bang Maine đã lên điễn đàn Thượng Viện kêu gọi các đồng viện của cả hai đảng Dân chủ và Cộng hoà bỏ ra ngoài những dị biệt đảng phái và ngồi lại với nhau vì quyền lợi quốc gia. “Chúng ta có thể làm được việc đó. Chúng ta có thể làm luật một cách có trách nhiệm và thành thực.”
“Chúng ta nên xúc tiến và hoàn tất việc [sọan thảo ngân sách],” nữ nghị sĩ đảng Dân chủ Barbara Mikulski thuộc tiểu bang Maryland và chủ tịch Ủy ban Ngân sách Thượng Viện đứng gần đó cũng lên máy vi âm góp tiếng tán thành. “Tôi sẵn sàng thảo luận. Tôi sẵn sàng thỏa hiệp.” Mười phút kế đó, nữ nghị sĩ Cộng hòa thuộc tiểu bang Alaska, Lisa Murkowski, lên phát biểu: “Tôi vui mừng sát cánh với chị bạn từ Maine, nghị sĩ Collins, người đã đề nghị một chương trình mà tôi nghĩ là khá hợp lý và hợp tình.”
Tuy đề luật có tính cách dung hoà của nghị sĩ Cộng hoà Collins — người từng chống lại luật y tế Obamacare nhưng không đồng ý với chiến thuật không-tài-trợ-luật-y-tế-thì-mới-thông-qua-ngân-sách của đồng viện cực hữu nghị sĩ Cộng Hoà Ted Cruz thuộc tiểu bang Texas — không được chấp thuận nhưng việc bà và các nữ nghị sĩ không phân biệt đảng phái đã lên tiếng yêu cầu các đồng viện gạt ra ngoài những dị biệt ý thức hệ đảng phái để cùng lo việc chung đã dần dà dẫn tới việc ngân sách cuối cùng được thông qua.
Hai ngày trước khi chính quyền Mỹ mở cửa hoạt động lại, tờ New York Times đã chạy tít lớn vào ngày 14 tháng 10, “Các bà trong Thượng viện dẫn đầu nỗ lực đưa tới thỏa hiệp”. Tạp chí Time trong ấn bản trên giấy gọi họ là “Những nhà chính khách cuối cùng” (The Last Politicians).
Các bà Thượng nghị sĩ thúc giục thoả hiệp: Trong lúc các nam đồng viện tranh cãi, chỉ trích nhau, và việc chính quyền đóng cửa đã gần bước sang tuần lễ thứ ba, các nữ nghị sĩ của cả hai đảng Cộng hoà và Dân chủ đã đứng lên hỗ trợ đề luật của nữ nghị sĩ Cộng hoà Susan Collins thuộc tiểu bang Maine, giữa trong hình bên trái, yêu cầu các đồng viện bỏ ra ngoài những dị biệt ý thức hệ để giải quyết chuyện ngân sách quốc gia. (Ảnh The New York Times) Phải, bà Nghị sĩ Dân chủ Barbara Mihulski của tiểu bang Maine, một người được các nữ đồng viện thân mật gọi là “Coach Barb” vì thâm niên nhất và người đỡ đầu các nữ đồng viện mới đắc cử, là một trong các nghị sĩ đã giúp điều đình một thỏa hiệp để chấm dứt tình trạng đóng cửa của chính quyền liên bang. (Ảnh Alex Wong/AFP/Getty Images)
Ngày 17 tháng 10 chính quyền liên bang mở cửa làm việc lại. Chương trình y tế, gọi nôm na là Obamacare, vẫn được tài trợ với vài thay đổi nhỏ. Và chính phủ Mỹ có quyền vay thêm nợ để tài trợ ngân sách chi tiêu, trong giai đọan, chờ mừng Lễ Tạ Ơn và Giáng Sinh xong rồi… dàn trận tiếp.
Dù vậy, không ai còn nghi ngờ phía sau của những thoả hiệp này có bàn tay bọc nhung của các bà nghị sĩ đẩy đưa thúc giục, như các bà mẹ dẹp sang một bên những định kiến riêng tư để phân xử tốt đẹp cuộc xung đột giữa bầy con bướng bỉnh, ương ngạnh.
Các bà Thượng nghị sĩ: Họ là ai?
Thượng nghị viện Hoa Kỳ gồm 100 nghị viên — mỗi tiểu bang bất kể lớn nhỏ, đông hay ít dân, đều được quyền bầu hai đại diện vào Thượng viện — cho đến gần đây vốn được mệnh danh là hội dành riêng cho các ông (old boys’ club). Tại đây nguyên là “những luật bất thành ngôn, những đồng minh kín, những giao tế ngoài giờ làm việc và một nền tảng đạo lý dựa trên liên hệ cá nhân cũng nhiều như trên công trạng. Cái Thượng nghị viện như một thiên đường huynh đệ đó đã từng được việc trong quá khứ mặc dù những khuyết điểm, song nay không còn hợp thời nữa,” tác giả bài tạp chí Time viết. “Và hiện giờ chỉ có một nơi mà cái hệ thống hội-các-ông có vẻ còn làm được việc là giữa bốn đảng viên Cộng hoà và 16 đảng viên Dân chủ, và những người này tình cờ thuộc phái nữ.”
Không còn nữa những cảnh phì phèo điếu xì gà với những canh bài xì của hội các ông. Thay vào đó là hội các bà với những bữa ăn trưa trao đổi kinh nghiệm và cố vấn lẫn nhau và những bữa ăn tối thường xuyên do nữ nghị sĩ Dân chủ Mikulski thuộc tiểu bang Maryland khởi xướng từ hai chục năm nay dành cho các nữ nghị sĩ. Bà Mikulski là nghị sĩ thâm niên nhất, đắc cử vào Thượng Viện năm 1986 và trở thành nữ nghị sĩ đầu tiên đắc cử (thay vì thừa kế chức nghị sĩ của chồng). Các nữ đồng viện gọi bà một cách ưu ái là “Coach Barb”. Cho đến cuối năm 2012 số nữ nghị sĩ đã tăng thành 20 người, một con số lịch sử. Thêm vào sinh hoạt hội các bà là những bữa “showers” cho các cô dâu tương lai và các trẻ sắp sinh, và các buổi họp mặt vui chơi cho các con và cháu nội ngoại của các bà nữa. Chính những sinh hoạt có tính cách gia đình và phi chính trị trên đã đem các bà lại gần nhau một cách đặc biệt, khác với các ông.
Mười chín trong số 20 nữ thượng nghị sĩ tuổi từ 45 tới 80, tuy nghề nghiệp có khác nhau nhưng tất cả cùng là mẹ và nhiều bà đã là bà nội bà ngoại, họp mặt vào đầu tháng Giêng năm nay sau khi tuyên thệ nhậm chức trong Quốc Hội thứ 113, trong buổi trao đổi với phóng viên Diane Sawyer, đứng giữa, của hệ thống truyền hình ABC. Họ đắc cử phần lớn nhờ cùng chia sẻ ước vọng thay đổi không khí đảng phái kèn cựa của Quốc Hội kỳ trước đã khiến guồng máy công quyền bị tê liệt. Đây là lần đầu tiên Thượng Nghị Viện Hoa Kỳ có sự góp mặt của đông đảo phụ nữ như vậy. (Ảnh ABC News)
Một luật bất thành văn giữa các bà mà Nghị sĩ Collins gọi là “Chị em một nhà” (sisterhood) là tuyệt đối không công khai chỉ trích lẫn nhau. Các bà đoàn kết với nhau vì cùng chia sẻ những quan tâm chung hơn là chia rẽ vì dị biệt chính kiến. Theo nữ nghị sĩ Dân chủ Heidi Heitkamp của North Dakota thì các bà có chung một điểm là chịu lắng nghe. “Cái chính là gom những người có những kinh nghiệm sống khác nhau vào cùng một phòng để cùng xem xét các vấn đề một cách khác nhau bởi vì họ cùng là các bà mẹ, bởi vì họ cùng là những người con gái đã từng săn sóc mẹ già, bởi vì họ có kinh nghiệm sống khác với mấy ông đồng viện,” bà Heitkamp nói.
Các bà hiện hoặc chủ tọa hoặc ở vị thế thâm niên công vụ tại 10 trong số 20 ủy ban tại Thượng Viện và đã trách nhiệm trong việc thông qua phần lớn những dự luật trong năm qua, từ ngân sách tới giao thông, nông nghiệp, luật phát triển tiềm năng thủy lợi và luật chống lại bạo lực đối với phụ nữ. Các bà đã tham dự các cuộc thảo luận về mọi vấn đề từ kinh tế tới việc xâm phạm tình dục trong quân đội. Chính nghị sĩ Cộng hoà John McCain thuộc tiểu bang Arizona cũng phải công nhận tính hữu hiệu của các nữ đồng viện. “Tôi rất hãnh diện về họ,” ông McCain nói. “Tưởng tượng họ còn có thể làm được những gì hơn thế nữa nếu có cả thẩy 50 bà.”
Hai mươi nữ nghị sĩ của Quốc hội kỳ 113, với bốn người thuộc đảng Cộng hoà và 16 bà thuộc đảng Dân chủ, đã dẹp sang bên các dị biệt chính kiến và vận động các đồng viện thoả hiệp để chính quyền Mỹ mở cửa sau 16 ngày tê liệt vì thiếu ngân sách. (Ảnh Quốc Hội, ABC News trình bầy)
Tuy vậy đường đi còn dài
Phụ nữ nói chung vẫn bị ở vị thế thua kém đặc biệt trong sinh hoạt Quốc Hội Mỹ, một trong những định chế chính phủ lâu đời nhất và nếu có tiến bộ thì cũng rất chậm. Tại Hạ viện, chẳng hạn, chỉ có một vị chủ tịch ủy ban duy nhất là phụ nữ, đó là bà Dân biểu Candice Miller, chủ tọa một ủy ban trông coi bộ phận nhân viên trong toà nhà Quốc Hội lo việc bảo trì, sửa chữa và giữ gìn vườn tược, chẳng dính dáng gì tới công việc làm luật hết. Hàng ngày nhiều phụ nữ vẫn phải đối diện với những thái độ khiếm nhã, tự cao tự đại của nhiều vị dân cử thuộc nam giới, và cái nhìn bảo thủ về vai trò của cái giống. Điển hình là một lần bà Nghị sĩ Amy Klobuchar bị một ông nghị sĩ đang chờ thang máy cảnh cáo là thang máy này chỉ dành cho các thượng nghị sĩ thôi. Người tùy viên của bà nhắc khéo ông nghị sĩ nọ là bà Klobuchar cũng là nghị sĩ vậy. Khi cửa thang máy đang khép lại trên khuôn mặt thộn ra của ông nghị sĩ, bà Klobuchar mỉm cười hỏi với theo, “Thế còn ông là ai?”
Có thể nói là hầu như bà nghị sĩ nào cũng đã từng có lần bị ngăn cản vô một cái phòng, gia nhập một cái hội hay nhóm nào đó vì là phụ nữ, bị mỉa mai, sỉa sói hoặc dằn mặt nữa. Nghị sĩ Kelly Ayotte, nghị sĩ Cộng hòa của tiểu bang New Hampshire và là người trẻ nhất, 45 tuổi, của nhóm 20 nữ nghị sĩ, kể là khi bà đang vận động tranh cử có một số người đã hỏi bà, một câu hỏi mà các nam ứng cử viên chắc chắn chẳng bao giờ phải đương đầu, đó là, “Thế còn các cháu ở nhà thì ra sao?” Bà bảo, “Đến nhà tôi cũng phải bất bình về nhận xét đó.”
Chính những khó khăn có tính kỳ thị đó mà các nữ nghị sĩ lại càng gắn bó với nhau mặc dù không cùng một đảng. Họ gặp nhau thường xuyên, hàng vài tuần hoặc tháng, tùy theo nhu cầu, để trao đổi, có khi tại nhà riêng của một bà nào đó, có khi tại Phòng Strom Thurmond tại tòa nhà Quốc Hội (Thurmond là nghị sĩ khi sinh tiền tai tiếng là một người mê gái – womanizer). Bà Mikulski cho biết là nhóm các bà khởi sự gặp nhau ăn tối thường xuyên đã 20 năm “với ý nghĩ là phải có một chỗ để hành xử lễ độ với nhau.” Hàng năm họ cũng gặp gỡ các bà thẩm phán bên Tối Cao Pháp Viện. Thượng nghị sĩ Dân chủ Diane Feinstein thuộc tiểu bang California và là chủ tịch Ủy ban Tình báo, thường dùng cơm tối với các bà cô làm việc trong giới an ninh quốc gia để trao đổi kinh nghiệm và nhận định tình hình.
Phong trào các bà các cô gặp nhau ăn trưa hoặc tối để trao đổi này đã được các nữ trưởng phòng khác trong chính quyền liên bang bắt chước. Hồi tháng 4 vừa rồi, các bà nghị sĩ phá lệ không-mời-người-ngoài, qua việc nhận lời Tổng thống Obama cùng dùng cơm tối với ông. Bà Barbara Boxer, nghị sĩ California thuộc đảng Dân chủ, đã đi quanh bàn ăn và nhận xét là 100 năm về trước các bà, thay vì là ngồi ăn với tổng thống, đã chỉ có thể gặp nhau ngoài cổng Toà Bạch Ốc để đòi quyền bỏ phiếu. Nghe nói vị tổng thống da đen đầu tiên của Hoa Kỳ đã đối lại: “Còn tôi, một trăm năm về trước, thì cũng chỉ bưng cơm nước hầu các bà thôi.”
Người lớn tuổi nhất trong hội các bà nghị sĩ là bà Feinstein, năm nay 80, luôn sẵn sàng gặp gỡ cố vấn các bà đồng viện về việc điều hành văn phòng của họ, bên cạnh những vấn đề khác. Chính những gần gũi này đã khiến các bà lưu tâm tới vấn đề của các tiểu bang của các nữ đồng viện khác thay vì chỉ những vấn đề của tiểu bang của mình, tạo thêm sức mạnh cho khối các bà. Quan tâm về các vấn đề phụ nữ có khi đã lấn loát cả tinh thần đảng phái. Chẳng hạn bà Ayotte đã từ chối không cổ động cho đồng viện Cộng hoà Todd Akin trong kỳ tranh cử năm 2012 mà còn lớn tiếng chỉ trích ông này vì đã đưa ra giả thuyết vô căn cứ là phụ nữ khi bị hiếp cơ thể họ tự động có khả năng thiên nhiên chống lại việc thụ thai.
Mặc dù những thành quả đã đạt được, các bà vẫn còn gặp nhiều sự bất bình đẳng. Hai mươi lăm trong số 50 tiểu bang vẫn chưa có nữ đại diện ở Thượng viện. Nhiều ủy ban vẫn chưa có mấy phụ nữ chủ toạ. Theo một cuộc trưng cầu ý kiến gần đây của Institute for Women’s Policy Research thì phải cả một thế kỷ nữa phụ nữ mới đạt được thế quân bình tại Quốc hội. [TD, 2013-11]