Savyon Liebrecht sinh tại Đức quốc năm 1948 và di dân tới Israel khi còn là hài nhi. Là tác giả của ba tập truyện ngắn, Apples from the Desert, Horses on the Highway, và It’s All Greek to You, She Said to Him. Tác phẩm của bà đã được dịch ra nhiều thứ tiếng. Bà viết kịch bản truyền hình, và một số truyện ngắn của bà đã được chuyển thể thành phim truyền hình. Bà được trao giải thưởng văn chương của Thủ Tướng Israel. Truyện ngắn Excision trích trong tuyển tập Nothing Makes You Free. Writings by Descendants of Jewish Holocaust Survivors, do Melvin Jules Bukier biên tập. W.W.Norton & Company, Inc xuất bản 2002. Chuyển ngữ từ nguyên tác EXCISION.
Khi Henya tuột cái kéo sắc ra khỏi chiếc túi nhựa màu xanh có vẽ hình con gà bị cắt thành nhiều miếng, mắt bà bắt đầu tê dại, rồi khi bà đặt bàn tay bà lên đầu đứa cháu và rẽ mái tóc vàng óng, đang rụng xuống như những cuộn ren dưới những nhát kéo, thì mặt bà đã biến thành chiếc mặt nạ.
“Lại gần cửa sổ đi cưng, để bà nội nhìn cho rõ và không làm con đau. Bà nội thương con lắm, bà nội không bao giờ muốn con bị đau. Cúi đầu xuống tí nữa để nội làm cho đúng.”
Có chút âm hưởng khẩn trương trong giọng nói Henya, và cảm nhận được tầm quan trọng của công việc bà nội đang làm cho nó, đứa cháu đứng yên lặng và ngoan ngoãn một lúc lâu, đầu cúi xuống, hay tay gài phía sau khóa cài dây thắt lưng chiếc áo đầm ngắn, mắt nhìn đăm đăm những cụm tóc vàng phủ đầy trên đôi xăng đan của mình.
“Mình phải làm cho đúng cách,” Henya thì thầm như hứa hẹn vào chiếc gáy thon, xanh xao đang dần phơi bày ra ánh sáng. “Không còn thứ gì dính trên cái đầu xinh xắn của con và mọi thứ dơ bẩn sẽ rụng đi hết.” Bàn tay trái của bà vùi sâu vào mái tóc dài một cách khác thường của đứa cháu, tay phải bà nhanh nhẹn nhắp kéo; thân thể bà cong như cánh cung trên đầu đứa cháu nội. Cứ thế, bà làm việc với cái nhìn tê dại, như người đàn bà bị quỷ ám.
Mái tóc rẽ ngôi thành hai màn tóc màu vàng kim càng lúc càng lởm chởm cho tới khi cả cái đầu được cắt trụi; ngắn lởm chởm, như những cụm lúa mì sau mùa gặt, nhô lên trên lớp da đầu màu xanh nhợt, để lộ ra lớp da trắng mềm mại chưa bao giờ nhìn thấy ánh sáng từ khi tóc bắt đầu mọc.
Henya buông ra một tiếng thở hừng hực nóng và cơn run rẩy phủ chụp lấy thân thể bà. Bà cất cái kéo vào bao nhựa, rồi ngồi thụp xuống ghế như kiệt sức. Bà kéo đứa cháu nội vào lòng, ôm cháu với hết sức mạnh của mình, và hôn vùi lên gáy đứa bé, như thể bà cháu sắp sửa phải xa nhau. Giọng của bà lấy lại hơi hướm dỗ dành, bất chấp sự hoảng loạn đang chế ngự đầu óc bà. “Mọi sự rồi sẽ đâu vào đó, cháu ngoan của bà. Cháu sẽ không còn phải lo lắng nữa.”
Đứa bé đưa hai bàn tay mỏng mảnh lên sờ đầu và co người lại vì cảm giác mới lạ. Rồi nó nhìn đống tóc trên nền nhà và quay mặt đi, mặt nó méo xệch, rồi bật khóc. “Bà cắt hết tóc của cháu rồi. Bây giờ nhìn cháu giống con trai.”
Henya kéo đứa bé vào lòng và chạm nhẹ lên khuôn mặt đau đớn của nó. “Mình phải làm, cháu à.”
“Tại sao?”
“Tại vì cô giáo gửi giấy về nhà. Cháu có nhớ cô ấy gài mảnh giấy vào cổ áo của cháu không? Trong giấy ấy có ghi hết. Bây giờ không còn gì phải lo nữa. Tóc của cháu sẽ mọc nhanh và sẽ rất là; rất là sạch.”
Đứa bé gái chạy đến trước tấm gương lớn trong phòng ngủ của bố mẹ rồi trở ra chỗ bà nội và khóc tức tưởi. “Cháu không có tóc, trông xấu lắm. Cháu không đi học như thế này đâu. Tụi nó sẽ chọc cháu, vì nhìn xấu quá. Còn ngắn hơn tóc Hedva nữa. Cháu sẽ mách mẹ cháu. Mẹ cháu sẽ không nói chuyện với bà nữa, rồi mẹ cháu sẽ dán tóc lại cho cháu.”
Đàng sau cái nhìn tê dại, đôi đồng tử trong mắt Henya bắt đầu thu hẹp lại. “Cưng, lại đây với nội. Lại gần, thật gần bà nội. Bà muốn nói với cháu chuyện này. Bà biết ngày mai sẽ là sinh nhật của cháu và cháu của bà đã lớn rồi và cháu hiểu được nhiều điều. Vậy thì bây giờ bà sẽ kể cho cháu vài điều mà chỉ những đứa trẻ lớn mới hiểu được, rồi cháu sẽ hiểu vì sao mình phải cắt tóc của cháu như thế.”
***
Người đầu tiên nhìn thấy là Zvi. Trong khoảnh khắc anh đứng như trời trồng, đầu anh nghiêng qua một bên như vừa mới bị ai tát lên má. Rồi nhìn anh giống như sắp sửa bật khóc: môi anh thụt vào trong miệng và mắt anh mờ đục. Anh hạ cái thùng giấy các-tông đang ôm trên tay xuống, đặt nó lên chiếc ghế dài trong hành lang, mắt không rời đứa con gái mẹ anh đang ôm, như đang cố tìm hiểu xem đứa bé lạ hoắc kia đang làm gì trong nhà anh, trong vòng tay của mẹ anh như thế. Rồi cái nhìn của anh lướt xuống vũng tóc vàng óng và hai bàn tay anh bật lên đầu, ôm lấy thái dương.
Đứa bé gỡ tay bà nội ra và bắt đầu khóc, bàn tay nhỏ bé xoa lên lớp da đầu. “Ba, coi bà nội làm này; bà nội cắt hết tóc con rồi, con xấu quá rồi. Tụi nó sẽ bảo nhìn con giống con khỉ.”
Henya đứng bật lên khỏi chiếc ghế và nói với con trai như bà vẫn nói khi anh còn là đứa bé, “Zvika, đi với mẹ. Mẹ muốn chỉ cho con cái này.”
Zvi đặt tay lên đầu con gái, và lòng bàn tay của anh, mò mẫm như lòng bàn tay người mù, sờ soạng, những gai nhọn trên đầu đứa bé. “Mẹ à, con không biết mẹ bị cái gì. Lần này đúng là mẹ mất trí rồi!”
“Con đọc tờ giấy này đi.” Bà đưa mảnh giấy ra trước mặt con trai. “Tự đọc lấy đi rồi nói cho mẹ biết, rằng chuyện ấy xảy ra cho gia đình mình mà không xem là điều nhục nhã, là điều đáng xấu hổ hay sao.”
Zvi đọc mảnh giấy, và bàn tay anh vật vờ trong không gian rồi đậu xuống trên lông mày, như thể một cơn nhức đầu kinh khủng vừa giáng xuống đầu anh.
“Đây là cái thư từ cô giáo,” anh nói. “Thứ Sáu nào cô ấy cũng gửi mấy cái thư như thế cho tất cả học sinh.”
“Con chưa đọc, Zvika! Đọc đi đã. Đọc kỹ xem nó nói gì đã.”
“Con đã đọc thuộc lòng cái thư ấy. Mỗi thứ Sáu con đi đón Miri từ Nhà Trẻ về, nó đều có một mảnh giấy như thế này gài vào cổ áo. Thư nào cũng giống hệt nhau.”
“Zvika, cái thư nói rằng đầu nó có chấy.”
“Con biết.”
“Mày nói mày biết cái gì? Làm như đó là chuyện bình thường trong gia đình mình. Cô giáo biết, rồi người nào nhìn mảnh giấy trên cổ áo con bé cũng biết. Người ta sẽ nói ra nói vào. Ở đây có những người biết tao lúc còn ở nước ngoài.”
“Mẹ à, lần này mẹ thực sự điên mất rồi,” anh nói. Đứa bé chợt khóc rống lên, hoảng sợ khi nghe bố và bà nội hét vào tai nhau. Nó áp má vào đùi bố và vòng tay ôm lấy thắt lưng bố.
“Mẹ coi mẹ làm cháu nó như thế đấy. Nó là đứa có mái tóc đẹp nhất trường. Từ lúc sinh nó ra đến giờ, tụi con chưa bao giờ cắt tóc nó. Mẹ cũng biết mà, mẹ rất hãnh diện cháu nó có mái tóc ấy mà. Sao mẹ lại làm như thế, giải thích cho con nghe, tại sao?”
“Nhưng Zvika à, đầu nó có chấy!” Đôi mắt Henya biến thành hai vòng tròn đen trên mặt bà. “Tóc đẹp hay xấu gì mà có chấy thì thì cũng vất đi!”
“Bây giờ mẹ còn lý luận với con nữa. Mẹ không chịu nhận ra cái điều mẹ đã làm, và mẹ chắc chắn như thế là đúng. Mẹ không biết rằng tất cả trẻ con đều có chấy à? Đấy là một bệnh dịch. Tháng trước chính mẹ đã nói với con là mẹ thấy truyền hình công bố chiến dịch trên toàn quốc để gội đầu tất cả trẻ con ngày hôm ấy, để chúng không lây lan qua cho nhau. Tuần nào Ziva cũng gội đầu và chữa bằng hoá chất đặc biệt, vậy mà nó vẫn bị lây từ những đứa trẻ khác trong trường.”
“Zvika, nghe mẹ nói này. Mẹ biết điều gì tốt cho các con của mẹ. Mẹ đã từng trải qua rất nhiều và mẹ biết. Khi con có chấy, không thuốc men hay tắm gội nào có thể chữa được hết. Cách tốt nhất là cạo đầu cho đến tận chân tóc. Mỗi giờ đồng hồ lại có thêm bao nhiêu là trứng và mỗi phút đều quan trọng.”
“Cắt như thế này đây à?” anh hỏi, giọng anh gần như bật khóc, và anh chỉ vào cái đầu đang dán vào đùi anh. “Nếu mẹ định cắt, sao lại cắt thế này, như bỗng dưng lên cơn vậy, sao không đem cháu đến tiệm cắt tóc, cắt thẳng thớm, để trông còn thấy đẹp?”
Henya nhìn đứa cháu nội như thể mới nhìn thấy nó lần đầu tiên, những chân tóc lởm chởm, cái đầu teo tóp, và chiếc cổ mảnh mai trông như con gà bị vặt trụi lông. Cái đầu của con bé vẫn nghiêng về phía anh như thể đang cố tìm cách giải thích. Bỗng dưng Henya bật khóc và tuôn ra một tràng âm thanh nức nở khác thường, như một người khi chào đời không có khả năng khóc nhưng đang cố để khóc một cách giả tạo, để làm giảm bớt khoảng cách giữa mình với đám nhân loại bình thường chung quanh.
“Đúng ra coi cũng không được đẹp,” bà nức nở. “Lẽ ra đường cắt thẳng hơn. Nhưng mẹ cuống quá, mẹ không còn để ý được. Cháu có tha lỗi cho bà nội vì không cắt tóc đẹp cho cháu không, cưng? Cháu có tha lỗi cho nội không? Cháu biết bà nội chỉ mong cho cháu được những điều tốt đẹp, phải không? Cháu biết trên thế gian này bà nội chỉ có một mình Zvika và một mình Miri thôi.”
Đứa bé cúi gằm mặt xuống, không muốn nhìn bà, và một lát sau quay lưng lại bà, ôm chặt hai tay quanh người bố và giấu mặt vào người bố. Khi Henya với tay ra để chạm lên cái đầu bị cạo trọc, thân thể nhỏ bé của đứa bé run rẩy, như bị lửa cháy xém.
“Nó sẽ mọc lại nhanh lắm, cưng à,” Henya hứa hẹn, trái tim bà trùng xuống trước cảnh đứa cháu nội co rúm người lại. “Cháu sẽ lại có mái tóc đẹp nhất, và, quan trọng nhất là, cháu sẽ không có chấy.”
Zvi nhìn đăm đăm mớ tóc vàng rải đầy trên nền nhà, phía dưới khung cửa sổ, trông như những cụm ánh sáng. Anh nói bằng một giọng không còn chút sinh khí nào, “Thực sự con không biết phải làm sao bây giờ nữa. Mẹ đi với con qua phòng bên cạnh. Tí nữa nhà con nó về đến; nó ra ngoài đặt bánh sinh nhật. Khi nhà con nó thấy cảnh này con thực sự không biết nó sẽ làm gì. Nó sẽ nổi điên lên. Mẹ nên lánh mặt đi. Vào phòng bên cạnh đi, và khi nhà con nó về tới, con sẽ đưa mẹ về càng sớm càng tốt.”
***
Trong phòng làm việc của con trai bà, hai mặt mở trừng trừng nhìn vào bóng tối, Henya nghe tiếng con dâu gào thét, tiếng đứa cháu nội khóc, và tiếng con trai cố can thiệp, để giải thích, nhưng giọng của anh chìm lẫn dưới tiếng hai người kia.
“Giờ này việc gì tôi phải bận tâm đến chuyện ấy nữa?” bà nghe tiếng con dâu. “Bốn mươi lăm năm trước người ta vẫn làm thế trong Trại Tập Trung thì sao nào. Từ đó đến giờ thế giới đã tiến bộ nhiều rồi, và bây giờ mình cũng có ở trong trại đâu. Nhìn con gái của anh kìa! Nhìn nó đi! Ngày mai là sinh nhật của nó. Phía bên này đầu nó trọc lóc. Rồi nhìn đây này, đầu nó bị trầy. Bà ấy cắt đứt da đầu con bé! Lẽ ra phải bẻ gẫy tay bà ấy đi để bà ấy không còn đụng đến cái kéo nữa! Đem bà già ấy đi ngay đi bằng không chính tôi sẽ giết bà ấy cho mà xem. Và bảo bà ấy đừng bao giờ đặt chân đến đây nữa. Tôi không bao giờ muốn thấy mặt bà ấy nữa. Không bao giờ nữa, cho tới chết!”
Giọng của Zvi vất vả trổi lên, và trong một khoảnh khắc nghe lớn, rõ ràng và chủ động trong phòng kế bên, nhưng giọng của con dâu bà lấn lướt ngay lập tức: “Thôi đi, bây giờ chẳng làm được gì hết. Tôi nói cho anh biết, nó chỉ làm tôi điên hơn thôi. Tôi không muốn nghe thêm một tí nào nữa! Những chuyện ấy xưa lắm rồi. Tôi đã bảo anh là đừng nhờ bà ấy coi con cho mình nữa. Bà ấy bị điên. Anh phải nhìn nhận rằng mẹ anh điên. Tôi đã nói với anh lâu rồi. Đầu bà ấy bị mát dây hồi ở trong Trại Tập Trung. Tôi không bao giờ cho bà ấy lại gần con tôi nữa. Tôi cũng không muốn bà ấy bén mảng đến đây nữa. Nếu anh muốn gặp mẹ anh, anh cứ việc đến nhà bà ấy. Bà ấy điên, anh phải bỏ bà ấy vào nhà thương điên. Bất kỳ bác sĩ nào cũng cho bà ấy nhập viện ngay lập tức. Anh có thấy bà ấy làm gì cho con gái mình không. Anh có nhớ con gái mình xinh đẹp như thế nào không? Bây giờ anh nhìn nó đi. Nó sẽ bị ám ảnh suốt cả đời cho mà xem. Nhìn đây này – rồi nhìn đây nữa này. Xoay qua đi Miri, cho ba con thấy. Anh có thể dẫn một đứa bé như thế này ra ngoài đường không? Mình phải làm sao bây giờ đây? Cho nó đeo tóc giả à? Cạo sạch đi à? Phải cả năm nữa coi cũng chưa bình thường lại được. Tôi muốn mẹ anh ra khỏi nhà tôi ngay bây giờ. Tôi không muốn bà ấy đến tiệc sinh nhật con tôi. Mà chắc phải hủy bỏ tiệc sinh nhật của con bé rồi.”
Bỗng dưng tiếng la hét ngưng bặt rồi có tiếng của Miri chuyển qua khóc nức nở. “Anh có nghe con anh nói gì không? Nó biết chấy sẽ làm gì khi người ta chết trong Trại Tập Trung. Một đứa bé bốn tuổi có cần phải biết những thứ ấy không? Đó có phải là thứ chuyện kể hợp cho lứa tuổi nó không, anh trả lời tôi đi? Tôi muốn con tôi nghe kể chuyện về Cinderella, chứ không phải về Auschwitz!”
***
Bó âm thanh rối nhằng ngừng lại ở cửa phòng làm việc và sự yên lặng dầy đặc bao phủ lấy Henya. Tiếng thở hắt ra của thằng bé bị treo bằng hai chân ở lối đi giữa khu trại đàn ông và đàn bà đã tắt được một lúc, và từ lúc ấy chỉ có tiếng chó sủa từ xa cùng với tiếng lá cây sột soạt mới thỉnh thoảng phá vỡ sự yên lặng. Ở trong góc khu trại, gần cửa sổ duy nhất mở ra khu rừng phía ngoài hàng rào điện, một người đàn bà trăn trở trên chỗ nằm và rên rỉ trong giấc mơ. Người đàn bà nằm kế bên cũng rên rỉ và trở mình, như thể phát hiện ra cái bao bố dùng làm chăn đắp không còn, đã cố giữ cho ấm bằng cách ép sát vào cái thân thể nằm bên cạnh. Henya đưa những ngón tay không có móng lên gãi đầu; làm phát ra thứ tiếng động khô khan, rào rạo, như nền nhà gỗ được cạo bởi một cái bàn chải thô. Xương sọ bà ngứa ngáy, vùng da ở gáy bà viêm tấy, và bà cảm thấy bị cắn nhay nháy trong nách. Buổi sáng, bà sẽ nhận ra người nằm cạnh bà ở phía bên kia, người không còn nằm mơ cách đây nhiều tuần, đã chết trong giấc ngủ. Từ nhiều tuần nay khuôn mặt bà ta mang cái nét của người chết, vậy mà buổi sáng hôm bà ta chết, nhìn bà đầy sinh khí hơn bất cứ lúc nào khác, dáng thư thái, hai mắt nhìn chăm chú lên trần nhà với một vẻ tò mò lạ lẫm. Khi đám đàn bà vội vã xếp hàng vào buổi sáng trước khu trại, những con chấy sẽ rời khỏi xác chết; nhìn chúng sẽ giống một vệt những chấm đen vạch ngang trán, mò mẫm tìm đường qua một thân thể khác, đi tìm một đất sống khác cho riêng chúng.