Meditations on Love / Tình sầu

Bản dịch hay, nhưng “trái phá” nên dịch là “grenade” chăng?

NĐT
 
 

Chị Thúy ơi,
 
QDu đồng ý với anh ND Tùng, bản dịch rất hay, nhưng “trái phá” có lẽ nên dịch là grenade.
“Tình yêu như trái phá / con tim mù lòa”, hình tượng một người mù máy mó đùa giỡn với quả grenade trên tay, tóm gọn được sức công phá của tình yêu và tính bất trắc của cuộc tình.
“Tình khâu môi cười”, cũng là một hình tượng chính xác cho nỗi thất vọng trong tình yêu. Thất tình, không ai cười được. Có cố gắng cười ngoài miệng thì trong lòng lại càng đau, như thể đôi môi đã bị ai đó đã dùng kim chỉ khâu lại. Love sews your smiling lips …
QDu

Theo tôi “trái phá” nên dịch là “smoke grenade” nó mới làm con tim mù lòa [không thấy đường] chứ.

Chị ĐTBT đừng nghe lời quynh du dịch “tình khâu môi cười” là “Love sews your smiling lips …” không thôi người ta lại tưởng chị là Frankenstein đấy.

Chị dịch “love seals smiling lips” cũng hay; nhưng nếu dùng động từ “block” thay cho “seal” thì có ý nghĩa hơn không?

Theo tôi ĐTBT dịch trái phá sang artillery shells là đúng cả ý lẫn từ. Chắc chúng ta còn nhớ  một bản nhạc khác của Trịnh Công Sơn với câu “Đại bác đêm đêm dội về thành phố…” Về ý kiến nên dịch “trái phá” thành “grenade” hoặc “smoke grenade” thì tôi e rằng cả Quỳnh Du và T.T. chưa, hoặc đã quên, những vang vọng từ tiếng đạn pháo kích của cả đôi bên trước năm 1975.

Tình yêu như lựu đạn
Con tim mù lòa

Nghe bậy bạ quá đi mấy vị ơi.

Trung Lập xin góp vui với Quý vị về “trái phá” tình yêu của TCS. Liên quan đến vụ này, 1 người bạn thân của TCS là Trúc Chi (đã từng được TCS chép thơ tay tặng) có lần lý giải như sau :
”’…Tình yêu như trái phá…con tim mù lòa… Lúc gặp câu hát ấy lần đầu tiên khi lật một tập nhạc Trịnh Công Sơn trong một tiệm sách ở Huế vào những ngày khá bận rộn với tin tức chiến sự trong nước, tôi đã để mắt tôi dừng lại khá lâu trên trang giấy in bài nhạc có lời ca do chính tay anh viết và tôi cũng đã suy nghĩ khá lâu về hình ảnh mới mẻ này trong ngôn ngữ của tình yêu. Một hình ảnh rõ rệt, mạnh bạo, cho thấy tác giả có óc tưởng tượng phong phú. Trước khi trái phá được Sơn khai sinh, người Việt chúng ta cũng đã quen thuộc với một từ ngữ khác, cũng chát chúa không kém, tả được cái sửng sờ, cái tình trạng ngơ ngẩn, ngẩn ngơ mà ai cũng đã sống qua sau một lần yêu thành thật và do đó đắm đuối, si mê. Và đó là tiếng sét tình yêu (le coup de foudre) trong lối nói của người Pháp. Tiếng sét này, cả nhân loại nghe được, cảm nhận được. Tiếng nổ này, lọt vào kinh nghiệm sống của một người đã thấm được, mà thấm sâu sắc, cảnh chết chóc, tang tóc do chiến tranh gây ra, nó thành ra tiếng đinh tai của trái phá. Thời bình người ta xửng vửng vì tiếng sét tình yêu. Sống với khói lửa mịt mù, bom đạn chập chờn ngày đêm, âm thanh của trái phá mới lọt một cách hết sức tự nhiên vào suy tư, vào ngôn ngữ của Trịnh Công Sơn. Thật ra, có tưởng tượng nào mà không thoát thai, phát tích từ kinh nghiệm sống. Vào những năm đầu của thập niên 70, sau Tết Mậu Thân, sau Mùa Hè Đỏ Lửa, không có ai bị một cú “sốc” vì cái bạo, cái trực diện của trái phá, dù rằng trước đó mọi người vẫn thân thiết hơn với những hình ảnh khác của tình yêu, nhẹ nhàng hơn như tình trong như đã mặt ngoài còn e hoặc dịu dàng hơn như đứng ngẩn trông vời áo tiểu thơ……”
Phải nói rằng bài hát Tình Sầu là 1 “comment” lạ lùng thể hiện suy tư của TCS về 1 đề tài bất hủ : Tình yêu. Như Ông đã từng để lại bút tích “……..Tôi không tin những người quá lạc quan khi nói về tình yêu bằng thể khẳng điịnh………Tôi không thể nói về 1 vấn đề mà chính bản thân mình cũng chưa hiểu hết……Tôi đã có dịp đứng trên 2 mặt của tình yêu và dù sao chăng nữa, tôi vẫn muốn giữ trong lòng 1 ý nghĩa bền vững : “Cuộc sống không thể thiếu tình yêu”.
Những mối liên hệ này khiến Trung Lập không ngần ngại khi đồng ý với Anh Quỳnh Du “…“Tình yêu như trái phá / con tim mù lòa”, hình tượng một người mù máy mó đùa giỡn với quả grenade trên tay….”
Còn ý kiến sau của anh có “tóm gọn được sức công phá của tình yêu và tính bất trắc của cuộc tình” hay không thì tôi không dám chắc….hihi. Bởi vì …… hên xui….hihi. Nhỡ ra vừa khéo tay vừa gặp đạn ……… xì, hihi…
Đầu tiên tôi e rằng những độc giả ở các đất nước chưa có nhiều chiến tranh xảy ra như Hoa kỳ, v.v….. khó cảm nhận được bối cảnh của bài hát nhưng nghĩ lại thấy có nhiều người nước ngoài rất có tâm hồn Việt nam như Ca sĩ Dalena, Lyn,….. thì tôi tin rằng dịch phẩm này của Chị Bích Thúy sẽ góp phần quảng bá Âm nhạc Việt nam nói chung và Nhạc Trịnh nói riêng.
Vì thế rất cám ơn Chị BT cũng như các dịch giả Joseph Đỗ Vinh và Eric Sigliano.
 
 
 

Kính thưa quý vị độc giả,

Thúy chân thành cám ơn những lời góp ý của các vị Nguyễn Đức Tùng, Tôn Thất Quỳnh Du, T.T, ActionMinded, phaitran, và Trịnh Trung Lập.

Từ Điển Việt Anh của Bùi Phụng (nxb Thế Giới: 1998) đã dịch “trái (đạn) phá” sang tiếng Anh là “high explosive shell”–một từ chung cho những loại bom (không nhất thiết phải là lựu đạn, lựu đạn cay, lựu đạn khói, v.v….). Đại Từ Điển Tiếng Việt, chủ biên Nguyễn Như Ý, (nxb Văn Hóa-Thông Tin: 1998), định nghĩa “trái phá” là “đạn pháo.”

Nếu ta có thể phỏng đoán về chủ ý của Trịnh Công Sơn khi dùng từ “trái phá,” ông chắc không muốn giới hạn nghĩa của từ này mà muốn ta hiểu sâu rộng hơn: trái phá vừa có thể là một loại bom/đạn với chất nổ và ảnh hưởng tác hại và lâu dài cho mọi sinh vật, mà nó còn là một thứ trái cây độc, như trái cấm trong truyện Adam và Eva, hay cũng làm Thúy nghĩ đến bài hát nhạc blues “Strange Fruit” nổi tiếng của Billie Holiday (ca từ của tác giả người Do Thái Abel Meeropol), về tệ trạng kỳ thị màu da ở Hoa Kỳ (“trái lạ/trái độc trong bài hát của Billie Holiday là những xác người da đen bị da trắng giết bằng cách hành hạ và treo cổ họ trên cành cây cao, để cho thân xác họ đong đưa như một loại trái cây). Như vậy, “trái phá”–nếu hiểu theo một nghĩa thật bao quát– biểu tượng cho những ngăn cách, tiêu tán giữa người với người. Ngay trong bài “Tình Sầu,” Trịnh Công Sơn cũng nói về tình yêu “như trái chín/trên cây rụng rời,” như vậy “trái phá” không chỉ là “bomb” hay “lựu đạn,” mà cũng là một hình ảnh organic, tạo dựng bởi thiên nhiên hoặc theo chu kỳ tuần hoàn của thiên nhiên.

Thúy dùng chữ “artillery shell” trong tiếng Anh vì nó có vẻ chính xác và cũng rộng hơn từ “grenade” mà anh Nguyễn Đức Tùng đề nghị. Dĩ nhiên, “artillery shell” không thể hàm chứa hết mọi nét phong phú của hình ảnh “trái phá” trong ca từ tiếng Việt của Trịnh Công Sơn. Nếu dịch quá cụ thể trong tiếng Anh, thí dụ, “love as a (smoking) grenade/that blinds the heart,” nó sẽ làm ca từ của TCS trở nên …ngô nghê, như một bản nhạc rock của giới choai choai, và mất đi ý nghĩa thâm trầm, siêu hình và xuyên văn hóa của khái niệm “trái phá.”

Câu “Tình khâu môi cuời” rất khó dịch vì chính câu này cũng hàm chứa nhiều ý nghĩa phong phú, đồng thời xung đột lẫn nhau. Thúy đã dùng chữ “seal” (niêm đóng) vì theo cách đọc của Thúy, tình yêu đây như một sự giao kết: “niêm đóng” môi cười có nghĩa là trong tình yêu ta phải biết giữ nguyên/giả bộ nụ cười, cho dù “hình hài (người) xưa đã thay/mặn nồng xưa đã phai.”  Điều này có thể là tốt (giữ được thể diện cho hai người), hay xấu, vì nó là sự gian dối giữa hai kẻ đồng lõa, và nó đày ải tình cảm đôi bên. Tuy dịch “Love sews smiling lips” như anh Quỳnh Du đề nghị không hẳn là sai, nhưng có thể nghĩa của chữ “sew” quá thẳng thừng, và có thể sẽ làm độc giả Anh ngữ bị hoang mang vì họ khó tưởng tượng được sự liên hệ giữa “khâu vá” và “môi cười.” Động từ “seal” vì vậy là một sự thương lượng: nó gần với khái niệm “khâu/làm cho dính lại” và nó nới rộng nghĩa của nguyên bản, vì “niêm đóng” là một cách hoàn tất một giao kèo hay sự hẹn ước.  Dịch là “Love blocks smiling lips” như chị T.T đưa ý kiến cũng có thể làm độc giả Anh ngữ bị rối trí. Về văn phạm, dịch như vậy tuy không sai, nhưng khái niệm “to block” quá cụ thể, quá “nặng,” và có thể làm hạn hẹp ý trong nguyên bản của Trịnh Công Sơn.

Một lần nữa, xin chân thành cám ơn quý vị độc giả đã cho Thúy dịp được bàn luận về những thử thách thú vị của quá trình dịch thuật, cũng như về ca từ Trịnh Công Sơn nói riêng.

Xin góp ý với chị Đinh Từ Bích Thúy.
Tôi hiểu câu “Tình yêu như trái phá con tim mù lòa của TCS” như sau: “Tình yêu như trái phá nổ tung, làm con tim mù lòa”.
Và như thế tôi sẽ dịch như sau:
Love as an exploding shell that blinds the heart

Góp ý:
 
Tôi xin góp một ý nhỏ về câu “Tình yêu như trái phá. Con tim mù loà” của Trịnh Công Sơn:

1. Nếu hiểu  như Điền L.:  “Tôi (Điền L.) hiểu “Tình yêu như trái phá con tim mù lòa của TCS” như sau: “Tình yêu như trái phá nổ tung, làm con tim mù lòa”.
Và như thế tôi sẽ dịch như sau:
Love as an exploding shell that blinds the heart“ (Điền L.),

2. Và câu dịch của chị Đinh Từ Bích Thúy“Love as an artillery shell that blinds the heart.”

Trái phá mà nổ thì con tim đã nổ tung rồi, còn “mù loà” chi nữa!

Theo thiển ý, chữ “that” trong câu dịch không thể có trong câu hát của TCS, có nghĩa giữa hai câu này không có liên hệ nhân quả kiểu “trái phá” là nguyên nhân làm “mù loà” con tim. Trong bản nhạc viết tay của Trịnh Công Sơn mà tôi có lần đọc, ở giữa hai câu- hai câu chứ không phải một câu kép – “Tình yêu như trái phá” và “Con tim mù loà” là một dấu nghỉ bằng 1 phách rưỡi. Như thế theo nhịp điệu thì sau chữ “phá” là nốt ngân như một dấu nghỉ chuyển sang một ý khác. Tuy đó là về hình thức nhưng điều này cho ta hiểu được ý của tác giả, một triết-nhạc-gia, cho tôi được phép gọi như thế như tôi có lần đã viết “Trịnh Công Sơn hát triết học.” Ở đây thiển nghĩ Trịnh Công Sơn nói – hay hát – hai điều mà ta tưởng một nhưng là hai: bản chất của tình yêu và thiên chất (Nature) của trái tim. Tình yêu có sức mạnh sấm sét – đó là câu nói thông thường – TCS  lấy hình ảnh “trái phá” như một sáng tạo ngôn ngữ mới cho sức mạnh khủng khiếp của tình yêu. Còn bản chất của con tim, so với lý trí sáng suốt biết phân biệt, thì mù loà, con tim … không sợ lửa dù bao nhiêu lần chơi với lửa, chơi với “trái phá” mà không bao giờ ý thức, con tim mù loà, sẵn sàng cầm trong tay trái phá tình yêu, con tim mù loà sẵn sàng chết cho tình yêu mà không một lần “nhìn thấy” sự hủy hoại ghê hồn của trái phá.
 
Tuy chỉ là một chi tiết nhỏ nhưng ta có thể từ đó hiểu thấu ca từ của Trịnh, thật đơn sơ mà nhiều cảm nhận triết lý; và triết lý của anh chính là bài ca không gượng ép … mù loà tự nhiên … vu vơ nói chuyện “tình yêu như trái phá”…

 Thái Kim Lan